Jak rozpoznać udar? Jak pomóc osobie mającej udar? [instrukcja]

Udar – opis objawów

Udar to niewydolność krążenia krwi, która wpływa na część obszaru mózgu i powoduje śmierć komórek nerwowych. Udar może spowodować porażenie lub utratę przytomności. U większości ludzi nie poprzedza go żaden sygnał ostrzegawczy.

Jakie są rodzaje udarów?

Istnieją 3 rodzaje udarów:

• udar niedokrwienny, który stanowi ok. 80% przypadków. W jego przypadku najczęściej dochodzi do zamknięcia tętnicy i ograniczenia dopływu krwi do mózgu
• udar krwotoczny, ok. 20% przypadków, powstaje w wyniku krwotoku śródmózgowego lub podpajęczynówkowego
• udar żylny, występujący w mniej niż 1% przypadków, jest konsekwencją zakrzepicy zatok żylnych mózgowia.

Może się zdarzyć, że niedrożność tętnicy mózgowej jest tylko tymczasowa i problem rozwiąże się naturalnie, nie pozostawiając żadnych skutków ubocznych. Zjawisko to nazywane jest mikroudarem. Rozpoznanie potwierdza rezonans magnetyczny. Objawy są takie same jak w przypadku „prawdziwego” udaru, ale znikają w ciągu godziny. Mikroudar jest sygnałem alarmowym, który należy potraktować poważnie: w ciągu następnych 48 godzin może nastąpić udar, czasem poważniejszy. Dlatego ważne jest, aby jak najszybciej skonsultować się z lekarzem.

Jakie są objawy udaru – opis

Jeśli Ty lub ktoś, z Twoich bliskich, może mieć udar, zwróć szczególną uwagę na moment pojawienia się objawów. Niektóre opcje leczenia zależą od czasu ich wdrożenia po udarze.

Objawy udaru obejmują:

• Kłopoty z mówieniem i rozumieniem tego, co mówią inni. Możesz doświadczyć trudności ze zrozumieniem mowy lub sam mieć kłopoty z mówieniem.
• Paraliż lub drętwienie twarzy, rąk lub nóg. Może wystąpić nagłe drętwienie, osłabienie lub porażenie twarzy, ręki lub nogi. Często dotyczy to tylko jednej strony ciała. Postaraj się jednocześnie podnieść obie ręce nad głowę. Jeśli jedno ramię zacznie spadać, być może masz udar. Innym objawem jest opadanie jednej strony twarzy, gdy próbujesz się uśmiechnąć.
• Problemy z widzeniem w jednym lub obu oczach. Możesz nagle widzieć niewyraźne lub mieć ciemne plamy w polu widzenia w jednym lub obu oczach lub możesz widzieć podwójnie.
• Ból głowy. Nagły i silny ból głowy, któremu mogą towarzyszyć wymioty, zawroty głowy lub zaburzenia świadomości, może wskazywać na udar.
• Kłopoty z chodzeniem. Możesz się potknąć lub stracić równowagę. Możesz również mieć nagłe zawroty głowy lub utratę koordynacji ruchowej.

Udar – kiedy wezwać karetkę

Zasięgnij natychmiastowej pomocy lekarskiej, jeśli zauważysz jakiekolwiek objawy udaru, nawet jeśli wydają się pojawiać i mijać lub całkowicie znikają.

Jeśli podejrzewasz, że ktoś w Twojej obecności może mieć udar, działaj szybko i sprawdź:

• U – utrudniona mowa. Poproś o powtórzenie prostej frazy. Czy mowa jest niewyraźna lub dziwna?
• D – dłoń opadnięta. Poproś osobę, aby podniosła obie ręce. Czy jedna ręka opada w dół? A może nie może podnieść jednej ręki?
• A – asymetria ust. Poproś tę osobę, aby się uśmiechnęła. Czy opadnie jedna strona twarzy?
• R – rozmazane widzenie. Spytaj, czy widzi wyraźnie.

Najważniejszy jest czas. Jeśli zaobserwujesz którykolwiek z tych objawów, natychmiast zadzwoń pod numer alarmowy 112 lub na pogotowie ratunkowe: 999.

Nie czekaj, czy objawy ustaną. Liczy się każda minuta. Im dłużej udar pozostaje nieleczony, tym większe jest ryzyko uszkodzenia mózgu i niepełnosprawności.

Jakie są skutki udaru

Udary mają bardzo różne konsekwencje. Zależy to od tego, jak rozległy region mózgu został dotknięty i jakie on funkcje kontroluje. Po udarze niektóre osoby mogą mieć problemy z mówieniem lub pisaniem (afazja) oraz problemy z pamięcią. Mogą również mieć mniejszy lub bardziej znaczny paraliż ciała.

Kiedy komórki nerwowe są pozbawione tlenu, nawet przez kilka minut, umierają i nigdy się nie zregenerują. Jednak mózg ma pewną zdolność adaptacyjną. Zdrowe komórki nerwowe czasami potrafią przejąć funkcje martwych komórek, jeśli są stymulowane przez różne ćwiczenia.

Jakie są przyczyny udarów [2022/2023]

Do najczęstszych przyczyn udaru należą:

• miażdżyca, czyli tworzenie się płytek lipidowych na ścianie naczyń krwionośnych
• wysokie ciśnienie krwi. Z biegiem czasu nieprawidłowe ciśnienie wywierane przez krew na ścianę naczyń krwionośnych może spowodować ich pęknięcie. Pęknięcie tętnicy w mózgu może być spowodowane także przez obecność tętniaka.

Nie zawsze jest możliwe określenie dokładnej przyczyny udaru mózgu. Ważne jest jednak, aby lekarze jej szukali, aby zmniejszyć ryzyko nawrotu.

Na ryzyko wystąpienia udaru wpływają także następujące czynniki:

• wysoki poziom cholesterolu LDL (skrót od angielskiego terminu lipoproteiny o niskiej gęstości, zwanego „złym cholesterolem”) lub trójglicerydów przyczynia się do miażdżycy i stwardnienia tętnic
• dyslipidemia, choroba powodująca zaburzenia gospodarki lipidowej (nieprawidłowy stosunek apoliprotein B do A1; wskaźnik ApoB/ApoA1)
• palenie, które przyczynia się do miażdżycy. Ponadto nikotyna podnosi ciśnienie krwi, a tlenek węgla obecny w dymie papierosowym zmniejsza ilość tlenu docierającego do mózgu
• otyłość
• nieodpowiednia dieta
• brak aktywności fizycznej
• chroniczny stres
• nadmiar alkoholu lub używanie narkotyków
• przyjmowanie doustnych środków antykoncepcyjnych, szczególnie w przypadku kobiet zagrożonych i mających powyżej 35 lat
• cukrzyca – przyczynia się do miażdżycy i zmniejsza zdolność organizmu do rozpuszczania zakrzepów
• choroby serca – podatne na udar są osoby z problemami z sercem (nieprawidłowości zastawek serca, niewydolność serca lub zaburzenia rytmu serca) oraz osoby, które niedawno przeszły zawał mięśnia sercowego. Migotanie przedsionków, forma arytmii serca, jest szczególnie niebezpieczne, ponieważ powoduje zastój krwi w sercu. Powoduje to tworzenie się skrzepów krwi. Jeśli te skrzepy przemieszczą się do tętnic mózgu, mogą spowodować udar
• bezdech senny może powodować wzrost ciśnienia krwi i przyczyniać się do powstawania zakrzepów
• migreny z aurą.

Uważać powinny wszystkie osoby, których bliscy krewni mieli udar.

Jak zapobiegać udarom?

Większości udarów można zapobiec poprzez zmianę stylu życia.

Zasady zdrowego stylu życia:

• nie pal. Przeczytaj dlaczego warto rzucić palenie
• unikaj nadmiaru alkoholu. Przeczytaj jak ograniczyć jego spożywanie
• znajdź sposób na podjęcie codziennej aktywności fizycznej. Weź udział w darmowym programie „8 tygodni do zdrowia”
• utrzymuj zdrową wagę
• dokonuj dobrych wyborów żywieniowych: dieta wpływa na kilka czynników ryzyka udaru mózgu. Ogranicz sól (mniej niż 1,2 g dziennie) i jedz dużo owoców, warzyw, orzechów, nasion, produktów pełnoziarnistych i innych, bogatych w potas. Przeczytaj o diecie DASH, która zapobiega nadciśnieniu
• w razie potrzeby zmień metodę antykoncepcji. Kobiety powyżej 35 roku życia, które przyjmują pigułki antykoncepcyjne i są uważane za zagrożone (ponieważ palą lub mają wysokie ciśnienie krwi), powinny wybrać inną metodę antykoncepcji
• monitoruj ciśnienie krwi, a jeśli masz nadciśnienie, bierz leki. Jest to najważniejszy czynnik ryzyka, który należy kontrolować
• regularnie sprawdzaj poziom lipidów we krwi i działaj, jeśli wyniki nie są dobre
• sprawdzaj poziom cukru we krwi, aby zapobiec cukrzycy. Jeśli masz cukrzycę, kontroluj poziom cukru we krwi
• lecz choroby serca. Natychmiast skontaktuj się z lekarzem, jeśli masz wyjątkowo szybkie lub nieregularne bicie serca.

Jak leczy się udar?

Jeśli tętnica jest zablokowana i pojawia się ryzyko nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, podawany jest lek, który pomaga szybko rozpuścić skrzepy (w ciągu godziny lub dwóch). Aby był on skuteczny, trzeba go podać dożylnie w ciągu 3 do 4,5 godziny po udarze.

Kilka godzin po udarze krwotocznym często podaje się leki przeciwzakrzepowe lub przeciwpłytkowe. Pomaga to zapobiegać tworzeniu się nowych zakrzepów w tętnicach lub powiększaniu się skrzepów. Gdy udar ustabilizuje się, lekarz zwykle sugeruje stosowanie lżejszych leków, takich jak aspiryna, codziennie przez dłuższy czas.

W zależności od typu udaru i stanu zdrowia pacjenta lekarz dobiera odpowiednie leki, które należy brać z uwagi na przyczynę udaru i po to, by wspomóc rehabilitację.

Gdy udar ustabilizuje się, przeprowadzane są badania, aby dowiedzieć się, czy inne tętnice nie są także zatkane z powodu miażdżycy. Może się okazać, że konieczna jest operacja np. endarterektomia czyli oczyszczenie tętnicy szyjnej z blaszek miażdżycowych, angioplastyka, umieszczenie balonika lub stentu w tętnicy, a w skrajnych przypadkach nawet operacja mózgu.

Po udarze w większości wypadków potrzebna jest rehabilitacja. Ma ona na celu wyszkolenie komórek nerwowych nienaruszonej części mózgu do wykonywania funkcji, które przed udarem były zadaniem innych komórek nerwowych.

Liczba chorych na udar w Polsce

Około 1,1 miliona mieszkańców Europy doświadcza udaru każdego roku, z czego udar niedokrwienny stanowi ok. 80% wszystkich przypadków. Z roku na rok rośnie liczba osób, których udar dotyka w coraz młodszym wieku.

Tymczasem według danych Narodowego Funduszu Zdrowia w Polsce w okresie 2013–2018 spadła liczba pacjentów hospitalizowanych z powodu udaru niedokrwiennego mózgu o 7,6% (z 75,7 tys. do 70,7 tys.). Inaczej niż na świecie, bo globalnie liczba udarów niedokrwiennych nieustannie wzrasta.

Co ważne, coraz więcej osób po udarze w Polsce trafia na specjalistyczny oddział. Spośród 73,8 tys. osób, które trafiły do szpitala, 72% trafiło na jeden z oddziałów udarowych. Na tych oddziałach odnotowano śmiertelność niższą niż na innych oddziałach. NFZ porównał zarówno liczbę zgonów wewnątrzszpitalnych liczonych 30. i 90. dnia od daty przyjęcia do szpitala, jak i pozaszpitalnych, liczonych rok od zdarzenia. Śmiertelność dla 90 dni od hospitalizacji w skali całej Polski wyniosła 21,9%, przy czym w przypadku oddziałów udarowych —15%, a pozostałych – 39,2%. 30% pacjentów nie przeżywa roku od momentu przyjęcia do szpitala z powodu udaru. Podobnie jak w przypadku śmiertelności szpitalnej najniższą śmiertelnością cechują się oddziały udarowe —24,3%.

Jedną z potencjalnych przyczyn takiego zjawiska jest stan, w jakim pacjent trafił do szpitala. Dlatego, tak bardzo istotne jest skracanie czasu od wystąpienia pierwszych objawów udaru do rozpoczęcia leczenia.

Od roku 2007 r. obserwuje się w Polsce więcej przypadków udaru niedokrwiennego u mężczyzn niż u kobiet, jak również rośnie suma lat, które mężczyźni mogliby przeżyć, gdyby nie udar i w jego efekcie przedwczesna śmierć.

Powyższe informacje pochodzą z pacjent.gov.pl. Poniżej w ich uzupełnieniu informacje z Wikipedii:

Kto jest narażony na udar?

Ryzyko udaru mózgu rośnie wraz z wiekiem. Udary mózgu występują głównie u osób starszych (średni wiek zachorowania około 70 lat^[1]), ale zdarzają się także u dzieci.

Ile osób przechodzi udar w Polsce?

W Polsce rejestruje się około 60 000 nowych zachorowań na udar rocznie, a zapadalność na tę chorobę określa na około 175/100 000 mężczyzn i 125/100 000 kobiet. Udar mózgu jest trzecią co do częstości przyczyną śmierci i główną przyczyną trwałego kalectwa i braku samodzielności u osób dorosłych^[2].

Czynniki ryzyka udaru. Czy jestem zagrożony?

Czynniki ryzyka udaru niedokrwiennego można podzielić na:

Obiektywne (nie mamy na nie wpływu):

• wiek – ryzyko zwiększa się dwukrotnie co 10 lat, od 55. roku życia,
• płeć męska,
• etniczne (rasa czarna i żółta^[5]),
• predyspozycje rodzinne i genetyczne (udar w rodzinie w wywiadzie, genetycznie uwarunkowane zespoły predysponujące do stanów zakrzepowych, hiperhomocysteinemia),
• przebyty udar bądź przemijający atak niedokrwienny (TIA).

Modyfikowalne (możemy mieć na nie wpływ):

• nadciśnienie tętnicze,
• choroby serca (migotanie przedsionków),
• zaburzenia gospodarki lipidowej,
• cukrzyca,
• choroby naczyń:
• zwężenie tętnicy szyjnej wewnętrznej,
• palenie papierosów,
• nadużywanie alkoholu,
• otyłość,
• dna moczanowa,
• zespół bezdechu sennego,
• zaburzenia krzepnięcia, w tym polekowe, hiperfibrynogenemia,
• stosowanie amfetamin, kokainy,
• przyjmowanie antykoncepcji hormonalnej,
• ciąża
• niska aktywność fizyczna.

Co to jest udar krwotoczny?

Polega na nagłym wylewie krwi z pękniętego naczynia krwionośnego, który niszczy utkanie mózgu.

Co to jest krwotok podpajęczynówkowy

Krwotok podpajęczynówkowy stanowi przyczynę około 5% wszystkich udarów. Powstaje najczęściej wskutek pęknięcia tętniaka lub innych wad naczyniowych.

Co to jest krwotok śródmózgowy

Stanowi ok. 10–15% wszystkich udarów. Krwawienie występuje najczęściej w okolicy jąder podstawy i torebki wewnętrznej.

Jakie są przyczyny wylewu?

Najczęstszą przyczyną jest nadciśnienie tętnicze. Do innych przyczyn należą tętniaki i malformacje naczyniowe, skazy krwotoczne, angiopatia skrobiawicza. Ryzyko krwotoku śródmózgowego wzrasta także po zażyciu amfetaminy i kokainy.

Jakie są objawy wylewu?

Pogorszenie stanu ogólnego następuje nagle, często po dużym wysiłku lub stresie. Zwykle występuje bardzo silny ból głowy, nudności i wymioty. Typowo w ciągu kilku minut dochodzi do utraty przytomności. Rozwija się stan śpiączkowy. Zwykle występuje porażenie połowicze, opadanie kącika ust po stronie porażonej (objaw fajki), mogą występować objawy oponowe. Krwotok móżdżku zwiększa ryzyko wklinowania.

Małe udary krwotoczne, przebiegające z niewielkimi zaburzeniami świadomości, może cechować zależnie od umiejscowienia:

• płat czołowy – zespół czołowy (np. chory staje się obojętny) ze zmianą charakteru, ból okolicy czołowej, kontralateralny niedowład połowiczy lub rzadko monopareza
• płat ciemieniowy – ból okolicy ciemieniowo-skroniowej, zaburzenia czucia
• płat skroniowy – bóle okolicy skroniowej, niedowidzenie kwadrantowe
• płat potyliczny – niedowidzenie połowicze

Co to jest udar niedokrwienny

Jest spowodowany gwałtownym zatrzymaniem dopływu krwi do mózgu jako wynik zwężenia lub całkowitego zamknięcia światła naczyń tętniczych. Stanowi 85–90% wszystkich udarów.

Jakie są przyczyny udaru niedokrwiennego

• zaburzenia rytmu serca (przede wszystkim migotanie przedsionków)
• zmiany miażdżycowe
• zwężenie lub niedrożność tętnic zaopatrujących mózg (zakrzep)
• wady zastawek
• ostry zawał serca
• zaburzenia krzepnięcia
• zmiany zapalne naczyń

Jakie są objawy przyczyny udaru niedokrwiennego

Głównymi objawami są przede wszystkim niedowład (lub porażenie) kończyn i twarzy po jednej stronie ciała (niedowład prawo- lub lewostronny) oraz zaburzona mowa – przede wszystkim afazja jeśli towarzyszy niedowładowi prawostronnemu.

Symptomatologia udaru jest uzależniona od lokalizacji ogniska udarowego w mózgu. W starannym badaniu neurologicznym można czasem również spostrzec:

• osłabienie lub zniesienie czucia po jednej stronie ciała
• zaburzenia w zakresie zdolności wykonywania precyzyjnych ruchów, nie wynikające z niedowładu – apraksja
• zaburzenia w zakresie zdolności mówienia – afazja ruchowa (dyzartria jeśli dotyczy niedowładu mięśni aparatu mowy) lub rozumienia mowy (afazja czuciowa)
• zaburzenia w zakresie zdolności do pisania (agrafia) i czytania (aleksja)
• zaburzenia w zakresie zdolności do zapamiętywania nowych informacji – amnezja
• zaburzenia w zakresie zdolności do rozpoznawania i identyfikowania obiektów – agnozja
• zaburzenia w zakresie zdolności do liczenia – akalkulia
• zaburzenia w zakresie zdolności do przełykania – dysfagia
• zaburzenia w zakresie zdolności do widzenia w danym zakresie pola widzenia – niedowidzenie
• może wystąpić również napad padaczkowy
• może wystąpić majaczenie, mogą towarzyszyć urojenia i omamy
• mogą wystąpić zaburzenia świadomości

Jakie badania w szpitalu osoby z udarem?

W przypadku udaru mózgu podstawowe znaczenie ma zróżnicowanie pomiędzy udarem niedokrwiennym i krwotocznym.

Jakie znaczenie ma tomografia dla pomocy osobie z udarem?

Należy wykonać w tym celu jak najszybciej tomografię komputerową głowy pamiętając, że diagnostyka musi być wykonana niezwłocznie po to, by można było podjąć odpowiednie leczenie („czas to mózg”). Badanie neuroobrazowe wykonuje się nie w celu uwidocznienia strefy niedokrwienia mózgu, gdyż w pierwszych godzinach i tak jest ona niewidoczna, lecz w celu wykluczenia (lub ewentualnie potwierdzenia) krwotoku mózgowego, w którym leczenie różni się zasadniczo od leczenia udaru niedokrwiennego. Tak więc jak najwcześniejsza tomografia komputerowa głowy ma znaczenie decydujące dla rodzaju leczenia, jakiemu chory zostanie poddany.

Jakie znaczenie dla pomocy osobie z udarem ma rezonans magnetyczny?

W razie wątpliwości czasem badaniem rozstrzygającym jest rezonans magnetyczny. Oba badania neuroobrazowe pozwalają z wysoką czułością wykluczyć inne niż udar niedokrwienny przyczyny chorób mózgu – np. guz śródczaszkowy. W krwotoku śródmózgowym czułość CT wynosi blisko 100%, w podpajęczynówkowym około 96% do 12 godzin, około 80% po 12–48 godzinach. W udarze niedokrwiennym czułość badań CT i MR jest podobna i wynosi (dla CT) do 60% w pierwszej dobie i do 100% w pierwszym tygodniu^[2][10].

Angiografia tętnic domózgowych (szyjnych i kręgowych wraz z ich odgałęzieniami mózgowymi) umożliwia dokładne określenie, która z tętnic jest niedrożna w przypadku udaru niedokrwiennego, co pozwala na ewentualne podjęcie inwazyjnego leczenia wewnątrznaczyniowego (angioplastyka, stentowanie lub usunięcie skrzepu –- mechaniczna trombektomia).

W celu ustalenia ewentualnego źródła materiału zatorowego, stosuje się ultrasonografię (np. tętnic szyjnych), arteriografię i echokardiografię.

Jak leczy się udar – pierwsza pomoc

Udar mózgu jest stanem bezpośredniego zagrożenia życia. Bardzo istotny w leczeniu jest czas upływający od wystąpienia objawów i postawienia rozpoznania do wdrożenia leczenia, dlatego osobę, u której podejrzewa się wystąpienie udaru mózgu, należy jak najszybciej przetransportować do szpitala z oddziałem udarowym. Powinno się unikać leczenia i transportu pacjenta z udarem do małych lokalnych ośrodków, które nie są w stanie zapewnić właściwego wczesnego postępowania terapeutycznego. Dyskwalifikujące dla ośrodka są: brak urządzenia diagnostyki obrazowej (tomograf, rezonans), brak zespołu będącego w stanie zastosować leczenie trombolityczne. Optymalną sytuacją jest, gdy pacjent trafi na specjalistyczny oddział udarowy.

W przypadku podejrzenia udaru mózgu należy zabezpieczyć czynności życiowe i ułożyć chorego w pozycji bezpiecznej, w celu zapobieżenia zapadaniu tkanek miękkich lub zachłyśnięcia wymiocinami. Należy niezwłocznie wezwać zespół pogotowia ratunkowego i monitorować oddech i krążenie.

Jak leczy się fazę ostrą udaru?

Postępowanie ogólne:

• monitorowanie czynności życiowych
• uzupełnianie niedoborów wodno-elektrolitowych
• monitorowanie ciśnienia tętniczego – u chorych z udarem mózgu należy unikać gwałtownego obniżania ciśnienia, ze względu na ryzyko zmniejszenia przepływu mózgowego krwi; leczenie hipotensyjne wdraża się przy wartościach ciśnienia:
  • >220/120 przy udarze niedokrwiennym (180/105 przy planowanym leczeniu trombolitycznym)
  • >180/105 przy udarze krwotocznym

oraz w każdym przypadku z towarzyszącym ostrym zespołem wieńcowym, ostrą niewydolnością nerek czy niewydolnością serca

• kontrola glikemii (w przypadku hiperglikemii ≥ 10 mmol/l insulinoterapia, w przypadku hipoglikemii wlew 10–20% roztworu glukozy)
• przy współistniejącej gorączce obniżanie temperatury ciała (ibuprofen, paracetamol)
• kontrola diurezy
• profilaktyka przeciwzakrzepowa
• leczenie przeciwdrgawkowe przy występowaniu drgawek (benzodiazepiny dożylnie)
• leczenie przeciwobrzękowe w przypadku stwierdzenia objawów obrzęku mózgu (uniesienie głowy, mannitol, krótko działające barbiturany, hiperwentylacja, ewentualnie postępowanie operacyjne)

 źródło informacji: Wikipedia

Zgłoś naruszenie/Błąd