Dziś dotarliśmy do jeszcze jednego zagadnienia związanego z fabrykanckimi rodami Fränkel i Pinkus – powiemy o tym, kto o nich pisał i gdzie można zdobyć najcenniejsze źródłowe informacje. Będzie to jednocześnie finał serii, jaką od około dwóch lat śledzili na naszym portalu Czytelnicy. Czy to oznacza, że żegnamy się z naszymi fabrykantami? W formie nowych tekstów publikowanych na portalu owszem, ale… powrócimy do nich w nieco bardziej tradycyjnej formie, takiej, którą można kartkować! Na razie w tym temacie tyle, a o szczegółach powiemy więcej, gdy sprawa nabierze odpowiedniego tempa. Tak więc – do zobaczenia. A TYMCZASEM:
———————————————-
W niniejszym zestawieniu, opracowanym przez Macieja Dobrzańskiego, Czytelnik znajdzie najważniejsze publikacje polsko-języczne dotyczące rodziny fabrykanckiej. Zarówno te wydane na papierze, jak i zamieszczone w internecie. Ocieramy się też o temat „papierowych” publikacji niemieckojęzycznych poświęconych Fränklom i Pinkusom.
Książki polskojęzyczne w całości poświęcone rodzinie
Arkadiusz Baron. „Max Pinkus. Śląski przemysłowiec i mecenas kultury”. Wydawnictwo mS Opole, 2008
Najlepsza, jak do tej pory, publikacja poświęcona Fränklom i Pinkusom. Choć w zamyśle stanowi biografię Maxa Pinkusa, to jego losy są przedstawione w ścisłym związku z dokonaniami reszty rodziny. Książka to praca doktorska Arkadiusza Barona, pisana „pod okiem” innego badacza dziejów „Królewskiego Żyda” – profesora Włodzimierza Kaczorowskiego. Nie ujęto w niej jednak przypisów, co sam autor tłumaczy we wstępie względami wydawniczymi (czytaj – komfortem czytelnika). Chętni na przestudiowanie ogromu pracy badawczej, jaką wykonał Arkadiusz Baron, znajdą jej pełną, pierwotną, wersję w czytelni Muzeum Ziemi Prudnickiej. Pozostali mogą się cieszyć potężną dawką wiedzy, którą okraszono świetnym stylem i talentem pisarskim autora. To pozycja obowiązkowa dla każdego, kto bada losy rodziny lub po prostu się nimi interesuje. Arkadiusz Baron swoją książkę zadedykował Johnowi Petersowi, wnukowi Maxa Pinkusa. Wydano ją w ramach projektu Muzeum Ziemi Prudnickiej, który uzyskał wsparcie Urzędu Marszałkowskiego Województwa Opolskiego. Dostępna w tymże muzeum.
Arkadiusz Baron, Julita Izabela Zaprucka, „Max Pinkus we wspomnieniach”, Muzeum Miejskie „Dom Gerharta Hauptmanna” w Jeleniej Górze – Jagniątkowie, seria wydawnicza „Gerhart Hauptmann i przyjaciele”, 2010
Kolejna książka o Maxie Pinkusie, nad którą pracował Arkadiusz Baron. Jednak tym razem głos oddano tu samemu fabrykantowi, publikując w tłumaczeniu na język polski jego autobiografię oraz dziennik z podróży do Południowej Afryki. Wartością dodaną wydawnictwa są wspomnienia wnuka Maxa – Johna Petersa. Konstrukcja książki jest dwustronna i zawiera tekst polski oraz niemiecki. Publikacja to swoisty hołd oddany przyjaźni Maxa Pinkusa i Gerharta Hauptmanna. Wiele cennych informacji odnajdziemy studiując przypisy zamieszczone przez Arkadiusz Barona. Dostępna w Muzeum Ziemi Prudnickiej.
Diana Witkowska/Alexandr Michl-Bernard, „Prudnik i Krnov – miasta nicią budowane”. Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2015
Publikacja wydana w 2015 roku ze środków unijnych przez Powiat Prudnicki. Dzieli się na dwie części (obie tłumaczone zarówno na język polski i czeski) – tą dotyczącą rodziny Fränklów i Pinkusów autorstwa Diany Witkowskiej oraz część poświęconą tradycjom tkackim Krnova napisaną przez Alexandra-Michl Bernarda. Na uwagę zasługuje praca źródłowa Diany Witkowskiej, zwłaszcza informacje pozyskane z Archiwum Państwowego w Opolu. Jak pisze autorka – książka miała na celu omówienie najważniejszych aspektów aktywności rodzin Fränklów i Pinkusów z bogatym odwołaniem do wówczas znanych publikacji i materiałów archiwalnych. Stanowi więc swego rodzaju przegląd – wraz ze stosownym rozwinięciem – dotychczasowych źródeł. Znajdziemy tu drzewa genealogiczne obu rodzin, a także materiał fotograficzny.
Marcin Husak, „Fränklowie i Pinkusowie – ocalałe dziedzictwo”. Muzeum Ziemi Prudnickiej, 2019
Mamy tu ogólny rys historii Fränklów i Pinkusów oraz związanych z nimi miejsc, czy budynków. Autor sięga też po interesujące „smaczki” z życia rodziny. Całość skomponowana wokół oryginalnej konstrukcji Świt – Dzień – Zmierzch – Noc obrazującej losy fabrykantów na tle funkcjonowania przedsiębiorstwa. Bliźniaczą publikacją jest „Flemmichowie i Schielowie – tekstylne dziedzictwo” Michala Vyhlidala. Obie książki w kieszonkowym formacie, z bogatą kolekcją zdjęć i grafik, stanowią niemal jedną całość. Praca Marcina Husaka do znakomity wstęp do bliższego zainteresowania się historią fabrykancką. Książki wydano w ramach projektu unijnego w tłumaczeniu na polski i czeski.
Inne polskojęzyczne pozycje książkowe, jako wartościowe źródło informacji o rodzinie fabrykanckiej
Augustin Weltzel, „Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku”, Wydawnictwo mS, 2005. W sławnym opracowaniu Weltzla znajdziemy relację z początków działalności firmy S. Fränkel. Kronikarz opisuje też m.in. jego rywalizację z Augustem Thillem. To jedno z podstawowych źródeł wiedzy dla wszystkich polskojęzycznych autorów zajmujących się tematem fabrykanckich rodzin.
Johannes Chrząszcz, „Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku”, Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2014. Kolejne z najważniejszych źródeł wiedzy o prudnickich fabrykantach. W pracy Chrząszcza znajdziemy m.in. opis poświęcenia szpitala ufundowanego przez Maxa Pinkusa. Przybliżona jest działalność fundacji Hermanna i Flory Fränklów, czy budowa łaźni miejskiej.
Norbert Słopecki, „Rola prudnickiego ośrodka przemysłowego w rozwoju gospodarczym śląska opolskiego”, Studia śląskie, 1963. Praca naukowa, która w temacie fabrykanckiego rodu skupia się na analizie działań firmy S. Fränkel (w odniesieniu m.in. do tkactwa płócienniczego na ówczesnych ziemiach) od początku jej istnienia aż po proces nazyfikacji.
„Ziemia Prudnicka – dzieje, gospodarka, kultura”, praca pod redakcją Wiesława Lesiuka. Wyd. I – Instytut Śląski w Opolu, 1978. Wyd. II – Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2020. Praca opisująca dzieje fabryki S. Fränkel w podobnym tonie (i również na tle gospodarki ówczesnego Prudnika), jak w przypadku Norberta Słopeckiego. Autorzy zresztą często go cytują.
Ryszard Kasza, „Historia Prudnika fotografią pisana”, Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2017. W publikacji znajdziemy wiele fotografii portretujących rodzinę Fränklów i Pinkusów, czy ich wille. Jest też duża dawka tekstu bazująca na dostępnych źródłach.
Ryszard Kasza, „Powiat prudnicki – historia dawną fotografią pisana”, Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2018. W drugiej książce prudnickiego autora z cyklu fotograficznego znajdziemy podobne informacje w interesującym nas temacie, jak w powyższej publikacji. Również bogato zilustrowane zdjęciami.
Ryszard Kasza, „Ulicami Prudnika z historią i fotografią w tle”, Starostwo Powiatowe w Prudniku, 2021. Warto posiadać tą książkę choćby z uwagi na fakt pokolorowanych cyfrowo, dużych fotografii obrazujących bibliotekę Maxa Pinkusa, czy zbiory judaików i śląskiej cyny w willi Josefa Pinkusa. No i – standardowo – znajdziemy tu sporo tekstu.
M. Husak. „Niecodziennik! Prudnik mniej znany…” Agencja Promocji i Rozwoju Gminy Prudnik, 2018. Opisując Prudnik z nieznanej dotąd perspektywy, autor nie zapomniał o rodzinie fabrykanckiej. Znajdziemy tu postacie Samuela Fränkla, Maxa Pinkusa i odwołania do budynków związanych z rodem.
Kulczyk P., Rzepiela U., Prudnik na dawnej pocztówce, Opole 2002.
Prace/artykuły
Stanisław Nabzdyk, „Rola prudnickich zakładów przemysłu bawełnianego w rozwoju miasta Prudnika”, Opolskie Roczniki Ekonomiczne, 1970-1971
Chalina Chrobak, Antoni Weigt, „150 lat Frotexu – monografia firmy”, Prudnik 1995
Kurt Schwerin, „Max Pinkus, jego Biblioteka Śląska i przyjaźń z Gerhartem Hauptmannem”, Ziemia Prudnicka rocznik 2006, Spółka Wydawnicza Aneks
Włodzimierz Kaczorowski, „Max Pinkus – fundator szpitala oraz twórca Biblioteki Śląskiej w Prudniku”, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Opolskiego, Historia 1998
Włodzimierz Kaczorowski, „Max Pinkus – Honorowy Obywatel Miasta Prudnika”, Kalendarz Opolski, 1999
Krzysztof A. Kuczyński, „Max Pinkus – zapomniany mecenas kultury śląskiej”, Studia historyczne i politologiczne pod red. R. Gelles, M. S. Wolański, Wrocław 1997
Krzysztof A. Kuczyński, „Gerhart Hauptmann oraz jego kontakty z Maxem Pinkusem i Janem Kasprowiczem” – „Wśród ludzi i książek – rozprawy, wspomnienia, wywiady”, Włocławek 2011
Krzysztof A. Kuczyński, „Gdzie jest Schlesierbucherei Maxa Pinkusa? Tropami wielkiej książnicy niemieckiej o Śląsku”, Studia niemcoznawcze, Warszawa 2017
Krystyna Pielak, „Zaznaczyć swój ślad”, Ziemia Prudnicka Rocznik 2003, Spółka Wydawnicza Aneks
Franciszek Dendewicz, „Samuel Fränkel”, Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad – wspólne dziedzictwo, Nysa 2007
Franciszek Dendewicz, „Max Pinkus”, Sławne postacie pogranicza polsko-czeskiego Euroregionu Pradziad – wspólne dziedzictwo, Nysa 2007
Wojciech Góra, „Fränklowie i Pinkusowie rozwijali sport i turystykę w Górach Opawskich”, „Tygodnik Prudnicki”, nr 9, 2010
Marcin Domino, Marcin Husak, „Prudnicki cech Płócienników do połowy XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem rodów fabrykanckich Fränkel i Pinkus”, red. L. Górecki, Wrocław 2012
Arkadiusz Baron, „Ponownie na tropach prudnickiej Biblioteki Śląskiej Maxa Pinkusa”, Studia Niemcoznawcze, Warszawa 2018
Sonia Szmechta, „Zakłady Tkackie <Fränkel> w Prudniku.” „Otwarty Skarbiec Pamięci”, Archiwum Państwowe w Opolu, Opole 2013
Andrzej Dereń, „Listopadowa noc wstydu prudniczan”, „Tygodnik Prudnicki” nr 45, 2007
Andrzej Dereń, „Dyrektorówka”, „Tygodnik Prudnicki”, nr 4, 2001
Andrzej Szulc, „Pozory mogą mylić, czyli gdzie właściwie (nie) była kamienica Fränkla? cz. 1”, „Tygodnik Prudnicki”, nr 12, 2021
Andrzej Szulc, „Pozory mogą mylić, czyli gdzie właściwie (nie) była kamienica Fränkla? cz. 2 ”, „Tygodnik Prudnicki”, nr 13, 2021
Dolny J., „Profesor doktor Eugen Fraenkel – patolog i bakteriolog z Hamburga”, „Ziemia Prudnicka” 2009/2010
Większość z wymienionych powyżej publikacji, dostępna jest do wglądu w Bibliotece Publicznej w Prudniku. Są jednak i takie, których poszukiwania zajmą zainteresowanym więcej czasu, jak choćby materiały Krzysztofa Kuczyńskiego. Nie można zapomnieć też o lokalnych mediach. Dzieje rodu wielokrotnie opisywał „Tygodnik Prudnicki”. Artykuły o tej tematyce Czytelnik odnajdzie również w „Gazecie Prudnik24”, która publikuje stały cykl dotyczący obu rodzin (publikowane także na portalu prudnik24.pl). Czytelnik „Leksykonu Franklów i Pinkusów” wszystkie odnajdzie na jego łamach. Na przestrzeni lat do tematu odwoływała się też „Nowa Trybuna Opolska” (jak choćby w przypadku artykułów o remoncie willi Fränkla – POK). Ze względu na gigantyczny wpływ obu rodów na urbanizacyjny rozwój miasta wątki z nimi związane pojawiają się w lokalnych przewodnikach (jak choćby „Góry Opawskie” Marka Sitko z 1998 roku), czy licznych publikacjach promocyjnych gminy Prudnik.
Na szczególną uwagę spośród wyżej wymienionych zasługują zwłaszcza teksty Krzysztofa A. Kuczyńskiego i Włodzimierza Kaczorowskiego, którzy mocno badali m.in. kwestie Biblioteki Maxa Pinkusa. Natomiast najlepszym źródłem informacji które w sposób kompleksowy określa stan wiedzy o niej samej, jak i jej powojennych losach, jest obszerny artykuł Arkadiusza Barona z 2018 roku.
O fabrykantach pamiętał też jeden z prudnickich poetów. W almanachu „Prudnik miasto pogranicza” wydanym przez Starostwo Powiatowe w 2014 roku znajdziemy wiersz Bartosza Sadlińskiego pt. „Szelest na żydowskim cmentarzu w Prudniku”. Pojawia się w nim postać Maxa Pinkusa.
Polskojęzyczne źródła internetowe
Tematyka prudnickich fabrykanckich rodów jest w internecie dość łatwa do „wygoglowania” i nawet nie podejmiemy się próby spisania wszystkiego, na co w tej materii natrafimy w sieci. Korzystając jednak z tego rodzaju zasobów, należy zachować ostrożność – zdarzają się tu bowiem dość „grube” błędy merytoryczne. Przykładem niech będzie informacja portalu sztetl.org o tym, że domki na osiedlu im. Karola Miarki wybudowano z inicjatywy samego Samuela Fränkla. W rzeczywistości fabrykant wówczas już nie żył (zmarł w 1881 r.). Pomimo tego błędu, ten akurat portal w dość ciekawy i wartościowy sposób przybliża zagadnienia związane z Fränklami i Pinkusami. Inne, do których warto zajrzeć to m.in. zabytek.pl (opisy willi), silesiatourism.com, polska-org.pl (dużo archiwalnych zdjęć) dobratrasa.eu (opis cmentarza żydowskiego przy ul. Kolejowej), czy fotopolska.eu (również fotografie). Wiele artykułów dotyczących Fränklów i Pinkusów (autorstwa Macieja Dobrzańskiego i Marcina Domino) opublikował portal prudnik24.pl. Czytelnik „Leksykonu Franklów i Pinkusów” wszystkie odnajdzie na jego łamach. Godnym odnotowania jest również tekst Anny Dureckiej, w którym wspomina się o wątku prawdopodobnej obecności produktów z fabryki Fränkla na „Titanicu”. Znajdziemy go na stronie wochenblatt.pl (Gazeta Niemców w Rzeczypospolitej Polskiej), a umieszczamy w tym zestawieniu, bo jest przetłumaczony na język polski. Interesujący artykuł autorstwa Krzysztofa Strauchmanna pt. „Zmierzch bogów. Historia Frotexu i jej właścicieli” opublikowała na swojej stronie internetowej „Nowa Trybuna Opolska”. Znajdziemy tu sporo informacji o losach fabrykantów w przededniu II wojny światowej.
Osobnym tematem pozostaje Wikipedia. Znajdziemy tu trzy życiorysy fabrykantów (Samuel Fränkel, Max Pinkus, Herman Fränkel), hasło dotyczące Zakładów Przemysłu Bawełnianego „Frotex”, jak również artykuły o willi Maxa Pinkusa i Hermanna Fränkla, łaźni miejskiej, czy szpitalu. Jak widać materiału na kolejne artykuły jest sporo (pozostali fabrykanci z rodziny, czy willa „Medyka”, najmocniej związana z rodziną Fränkel/Pinkus).
Z kronikarskiego obowiązku dodajmy, że wspomniany wyżej artykuł Marcina Domino i Marcina Husaka („Prudnicki cech Płócienników do połowy XX wieku ze szczególnym uwzględnieniem rodów fabrykanckich Fränkel i Pinkus”) łatwo odnajdziemy w Internecie.
W spisie tym nie może zabraknąć pewnej publikacji, która choć nie ukazała się w języku polskim to stanowi ważny materiał dla badacza dziejów obu rodów. Mowa o drzewie genealogicznym Pinkusów, które stworzył daleki kuzyn Johna Petersa (wnuka Maxa Pinkusa) – Walter Pinkus z Ann Arbor w stanie Michigan. Materiał dostępny jest na stronie: http://freepages.rootsweb.com/
Niemieckojęzyczne publikacje
Ilość publikacji, jakie ukazywały się na temat rodziny w formie książkowej, opracowania bądź artykułów w prasie zarówno przed, jak i po II wojnie światowej jest spora. Choć znajdziemy wśród nich materiały opisujące powstanie i rozwój fabryki Samuela Fränkla, to gro z nich dotyczy Maxa Pinkusa. Jako twórca Biblioteki Śląskiej i przyjaciel Gerharta Hauptmanna fabrykant ten ma bowiem swoje poczytne miejsce w historii i kulturze przedwojennych Niemiec. Bibliotekę, jak i jego samego, opisywano jeszcze za życia, a po wojnie ukazały się materiały wspomnieniowe jego przyjaciół, że wymieńmy choćby Kurta Szwerina, Waltera A. Reicharta, Felixa Voigta, czy Wiktora Ludwiga. „Królewski Żyd” i losy jego biblioteki przybliżali również angielskojęzyczni badacze, czego przykładem może być Klaus Jonas. Najlepiej poznał i opisał te źródła biograf Maxa Pinkusa Arkadiusz Baron w swojej pozycji z 2008 roku.
Podkreślmy, że w poniższym zestawieniu publikujemy jedne z najważniejszych niemieckojęzycznych publikacji, ale nie wszystkie. Najlepszą skarbnicą wiedzy jest w tej materii bibliografia książki Arkadiusza Barona „Max Pinkus. Śląski przemysłowiec i mecenas kultury”, którą znajdziemy w Muzeum Ziemi Prudnickiej, a także przypisy do pozycji tego samego autora – „Max Pinkus we wspomnieniach”.
Gwoli wyjaśnienia dodajmy jeszcze, że zakwalifikowane powyżej do polskojęzycznych publikacji kroniki Augustina Weltzla i Johanessa Chrząszcza, a także artykuł Kurta Szwerina pierwotnie ukazały się w języku niemieckim.
Der Aufstieg der Firma S. Fränkel in Neustadt Oberschl. (1827 bis etwa 1900). Tekst, którego autorem jest najprawdopodobniej wnuk Samuela Fränkla – Arthur Fränkel znajdziemy jako zeskanowany maszynopis w internetowych zbiorach Instytutu Leo Baecka w Nowym Jorku. Zawiera cenne informacje dotyczące działań seniora rodu na rzecz rozwoju założonej przez siebie firmy.
Robert Rathmann, Neustadt in Oberschlesien, Berlin 1929. Oryginał pracy przedwojennego burmistrza Neustadt dostępny jest w Muzeum Ziemi Prudnickiej. Wartościowa pozycja w kontekście tematu funkcjonowania fabryki.
Zappel A., Max Pinkus – der schlesische Unternehmer, seine Schlesierbibliothek, seine Freundschaft mit Gerhart Hauptmann, Leverskusen 1992. Biografia Maxa Pinkusa. W formie kserokopii znajdziemy ją w Muzeum Ziemi Prudnickiej.
A. Belda, S. Fränkel, „Neustadter Heimatbrief”, 1956, nr 4. To kolejna pozycja, na którą w formie kserokopii można trafić w Muzeum Ziemi Prudnickiej. Praca ukazała się w gazecie przedwojennych prudniczan wydawanej w Niemczech.
Kurt Schwerin, „Max Pinkus, seine Schlesierbucherei und seine Freundschaft mit Gerhart Hauptmann”, Wurzburg, 1963. Niemiecka nazwa opisanej już wyżej pracy Kurta Schwerina, która ukazała się w Roczniku Ziemi Prudnickiej.
Walter A. Reichart, In Memoriam Max Pinkus, Rocznik Gerharta Hauptmanna 1948. Angielski przekład tego eseju – jak podaje Kurt Schwerin – znajduje się w pierwszym wydaniu „Die Finsternisse” („Ciemności”) G. Hauptmanna opracowanym przez W. A. Reicharta (Aurora, Nowy Jork 1947).
Walter A. Reichart, Carl Friedrich Wilhelm Behl, „Max Pinkus” (Monachium, Wilhelm Gottlieb Korn, 1958). Na stulecie urodzin Maxa Pinkusa przypadające na rok 1957 Reichart i Behl wydali księgę pamiątkową, która zawiera wiele przyczynków do ich przyjaźni z fabrykantem. W pracy z 1958 roku znajdują się jej obszerne opisy.
Pinkus H., Schlesische Lebensbilder, Breslau, 1926 r. Hans Hubert Pinkus w swojej pracy skupił się głównie na osobie i dokonaniach swojego dziadka Josefa Pinkusa. To swoisty hołd oddany menadżerskim umiejętnością wspólnika Samuela Fränkla.
Otto Flake, Es wird Abend, Frankfurt am Main, 1980. Autobiografia niemieckiego pisarza Otto Flakego zawiera opis jego wizyt w Prudniku w domu Maxa Pinkusa.
F. Triest, Topographisches Handbuch von Oberlschleinen, Zweite Halfte, Bresalu 1865. Autor w swojej książce przedstawił przedsiębiorstwo Samuela Fränkla jako działającą od 30 lat i prężnie rozwijającą się firmę. Triest opisuje inwestycje i modernizacje w zakładzie.
Bruno Günther, Denkschrift über die Errichtung und Entwicklung der städtischen Betriebswerke in Neustadt OS., Neustädter Zeitung. 1925. W tym artykule, pochodzącym z jednej z przedwojenny prudnickich gazet, natrafimy m.in. na postać Ernsta Fränkla, związanego z pływalnią przy obecnej ulicy Parkowej. Materiał dostępny w Muzeum Ziemi Prudnickiej.
Fabian B., Handbuch deutscher historischen Buchstände in Europa.
Neustädter Heimatbrief, S.Fränkel, Nr 4-8, Wolfenbüttel 1956. Publikacja dotycząca zachowanych niemieckojęzycznych księgozbiorów w Europie po II wojnie światowej
Neustädter Heimatbrief, S.Fränkel, Nr 4-8, Wolfenbüttel 1956. Miesięczniki wydawane w Niemczech po II wojnie przez dawnych mieszkańców Prudnika. Ich tematem była ziemia prudnicka.
Gerhart Hauptmann sämtliche Werke – Dramen, Band III, Frankfurt/M – Berlin, 1965. Życiorys i dzieła Gerharta Hauptmanna.
Reichart A. Walter, Ein Leben für Gerhart Hauptmann – Aufsätze aus den Jahren 1929-1990, Berlin 1991. Opracowania amerykańskiego germanisty W. Reicharta na temat Gerharta Hauptmanna z lat 1929-1990.
Klaus Jonas, „Gerhart Hauptmanns manuskripte in Osteuropa”, Michigan Germanic Studies, 1975. Autor to badacz losów zbiorów Gerharta Hauptmanna we wschodniej Europie. W swojej pracy podjął więc temat Biblioteki Śląskiej Maxa Pinkusa, stawiając tezę, że na czas II wojny światowej jej część hauptmannowska została zmagazynowana w zamku Waldstein w Kotlinie Kłodzkiej. Jak wiadomo – po wojnie nie została odnaleziona.
Norbert Honsza. „Polnische Hauptmanniana”, Kwartalnik Neofilologiczny, 1965. Germanista, kulturoznawca, niemcoznawca, zawodowo związany z Uniwersytetem Wrocławskim w kilku artykułach podejmował tematykę losów Biblioteki Maxa Pinkusa po II wojnie światowej. Na jego ustalenia powołuje się Arkadiusz Baron.
Inne:
Carl Friedrich Wilhelm Behl, Felix A. Woigt „Chronik von Gerhart Hauptmanns Leben und Schaffen, Wurzburg 1993
Carl Friedrich Wilhelm Behl, Zwiesprache mit Gerhart Hauptmann, Munchen 1949
Walter Requardt, Der königliche preußische Kommerzienrat aus Neustadt O. S.: Erinnerungen an Max Pinkus (Schlesien: Arts, Science, Folklore, 27), Sigmaringen 1982, s. 26–46.
OPRACOWAŁ: MACIEJ DOBRZAŃSKI
Fot. tytułowe: fabryka Fränkla w 1930 r. Źródło: Leo Baeck Institute
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS