W środę, 12 stycznia, minęły dokładnie 82 lata od dnia, w którym żołnierze SS wkroczyli na teren chełmskiego szpitala. Po bestialskim mordzie na 440 pacjentach – dorosłych i dzieciach – Niemcy utworzyli tu fikcyjny szpital śmierci dla Żydów. Miasto złożyło hołd ofiarom w rocznicę tych tragicznych wydarzeń z najczarniejszych kart historii narodu polskiego.
Na początku stycznia 1940 roku do Wojewódzkiego Szpitala Psychiatrycznego w Chełmie przyjechała dwuosobowa komisja w zielonych mundurach, z trupimi czaszkami na czapkach, które wskazywały na członków SS. Niemcy oglądali sali chorych, w tym oddział dziecięcy, rozmawiali z ówczesną dyrektor placówki. Niespodziewanie, sześć dni później, 12 stycznia 1940 roku, oddział SS wkroczył do chełmskiego szpitala dla nerwowo chorych. Uzbrojeni żołnierze niemieccy otoczyli budynki. Personelowi nakazano w ciągu 10 minut opuścić placówkę, zostawiając jedynie grupę około 10 pielęgniarzy, którzy mieli kolejno – w małych grupkach – wyprowadzić chorych na dziedziniec. Najpierw dorosłych, potem dzieci.
Rozpoczęła się masakra, a pierwszymi ofiarami byli dwaj księża, będący akurat na spacerze przed budynkiem. Niemcy rozstrzeliwali pacjentów przed drzwiami budynków, zaczynając od oddziału męskiego. Ci, którzy próbowali się opierać przed wyprowadzeniem na dwór i chować w salach szpitalnych, byli wypędzani lub rozstrzeliwani w środku, po czym wyrzucani przez okna. Niektórych wywlekano z łóżek w koszulach, boso, czasem nago. Rannych dobijano na placu przed szpitalem. Dzieci płakały, piszczały, próbowały się schować, a załoga SS strzelała do nich z karabinów maszynowych.
Niektórzy zdołali zbiec, Niemcy jednak szybko znaleźli uciekinierów, doprowadzili ich na plac i zamordowali. Przed szpitalem urosły dwa stosy ludzkich ciał, których przez noc pilnowali dwaj żołnierze. Następnego ranka Niemcy zarekwirowali furmanki jadące na targ, razem z personelem szpitala (po masakrze przetrzymali ich na noc) wrzucili trupy na wozy i wywieźli z miasta. Za masowy grób pomordowanych posłużył dół po bombie zrzuconej w 1939 r., przy drodze w Horodyszczu. Ciała zasypano wapnem. Wiosną, gdy po roztopach zwłoki „wypłynęły”, mogiłę zasypano ziemią.
Życie niewarte żywota
Zbrodnia na pacjentach Wojewódzkiego Szpitala Psychiatrycznego w Chełmie była jedną z pierwszych tego typu w Polsce, ale likwidację „życia niewartego żywota” Niemcy rozpoczęli już wcześniej na terenie Rzeszy – od najmłodszych. Potem uznali, że skoro mogą zabijać dzieci, dlaczego by nie poddać „eutanazji” dorosłych (chorych psychicznie, cierpiących na schizofrenię, padaczkę, otępienie, zespół Downa, z zaburzeniami rozwojowymi, przebywających w zakładach opiekuńczych). Zaczęło się od wydarzeń z lutego 1939 roku, kiedy to do Hitlera zwrócił się niejaki Knauer, esesman z Lipska, z prośbą o zgodę na „usunięcie” własnego dziecka, które urodziło się z „wrodzonym idiotyzmem” i niedorozwojem. Likwidację zlecono osobistemu lekarzowi Hitlera, dr. Karlowi Brandtowi. Skoro w ten sposób można było zachować tzw. czystość rasy, w oparciu o wrześniowy dekret Hitlera o eutanazji, rozpoczęła się pełna eksterminacja chorych psychicznie i upośledzonych.
Nadzór nad zadaniem otrzymał Brandt oraz szef Kancelarii Hitlera, Philip Bouhler, odpowiedzialny za akcję został Viktor Brack, z-ca szefa kancelarii. Powołany też został Komitet Eutanazji. Niemcy działali według planu – przejmowali kierownictwo szpitala, a dzięki rozszerzonym kompetencjom lekarze typowali do „łaskawej śmierci” nieuleczalnie chorych. Operację, która w rzeczywistości stała się pierwszym masowym mordem ludności przez nazistów, nazwano w skrócie „T4” (od adresu siedziby przy Tiergartenstrasse 4), a jej celem było wyniszczenie ludzi określanych jako „niezdolnych do współżycia społecznego i wiodących żywot niegodny życia”. Pacjenci byli transportowani do ośrodków na terenie Rzeszy, w których dokonywano egzekucji. Najpierw za pomocą zastrzyków i leków, potem tlenku węgla. Do rodzin pomordowanych wysyłano listy kondolencyjne, w których podawano naturalne przyczyny śmierci chorych i błędne daty.
Szacuje się, że w ramach akcji T4 żołnierze SS zabili łącznie około 440 pacjentów chełmskiego szpitala – 300 mężczyzn, 123 kobiety i 17 dzieci. Z tragedii uratowało się zaledwie 9 osób. To mimo wszystko umowna liczba, która nigdy do końca nie zostanie zweryfikowana, bo oprócz „obłąkanych” w szpitalu byli też prawdopodobnie szukający schronienia polscy żołnierze. Zresztą Niemcy dokładnie zacierali ślady, paląc dokumentację szpitala. Po wojnie udało się zidentyfikować tylko 39 ofiar: 22 dorosłych, w tym 2 lekko niepełnosprawnych księży (pierwsze ofiary) oraz 17 dzieci. Reszta pozostaje wciąż bezimienna, pochowana w zbiorowej mogile, ok. 150 m od budynku szpitala (dzisiejszego pawilonu C).
Irrenanstalt Cholm – fikcyjny szpital śmierci
Po likwidacji Wojewódzkiego Szpitala Psychiatrycznego w Chełmie budynki zmieniły się w koszary SS, a w połowie 1940 r. powstał tu „Irrenanstalt Cholm” – jedna z największych fikcji nazistów.
Transporty chorych do ośrodków, gdzie dokonywano egzekucji, trzeba było ukryć. W miejscu dawnego szpitala utworzono zatem fikcyjny szpital niemiecki, do którego rzekomo przewożeni byli pacjenci ze szpitali z terytorium Rzeszy. Formalnie żydowscy pacjenci zaczęli figurować jako pacjenci „Irrenanstalt Cholm”, gdzie średnio po kilku miesiącach pobytu zmarli z przyczyn naturalnych. Prowadzono rejestr wysyłanych do Chełma chorych w powołanym specjalnie biurze (Referat XY), którego siedziba znajdowała się w Berlinie. W ten sposób nie tylko kamuflowano zbrodnię, ale też „wyłudzano” pieniądze od rodzin pomordowanych na terenie Rzeszy. Niemcy byli na tyle skrupulatni i zdeterminowani, że wysyłali pociągiem do Lublina lub Chełma kuriera, który stąd nadawał pocztą do rodzin pomordowanych listy ze sfałszowanymi dokumentami medycznymi, fikcyjnymi aktami zgonu, kondolencjami i informacją o konieczności uiszczenia zapłaty za pobyt pacjenta w Chełmie w zmyślonym okresie oraz koszty pogrzebu zmarłego (łączna kwota mogła wynosić tyle, co ówczesne średnie miesięczne wynagrodzenie).
Jak podają historycy, akcją objęto około 5 tys. chorych z terenu Rzeszy i Austrii. Jeden z pierwszych transportów 191 osób do Chełma miał rzekomo miejsce 20 września 1940 r. (191 osób przewiezionych z ośrodka Eglifing-Haar). Potem do Chełma mieli trafić niepełnosprawni z Norymbergii i Bawarii. W rzeczywistości pacjenci trafiali do ośrodka w Hartheim, gdzie zginęli w komorze gazowej. Fikcyjne daty śmierci podane rodzinom obejmowały okres od grudnia 1940 do końca marca 1941 r.
Tak też „uciszano” rodziny poszukujące krewnych – do wszystkich, którzy wysyłali listy z zapytaniem o miejsce pobytu chorych, rozsyłano odpowiedzi z informacją, że pacjenci zostali przeniesieni do Chełma i tu zmarli („Prosimy uiścić należne opłaty”).
W 1941 r. oficjalnie nastąpił koniec akcji T4, do czego doprowadziły sprzeciw w społeczeństwie niemieckim oraz interwencje Kościoła. Nieoficjalnie zbrodnia na chorych trwała dłużej. Szacuje się, że w okresie „szczytowym” akcji (1940-1941) Niemcy zabili ponad 70 tys. chorych i niepełnosprawnych. W ramach całej operacji – o wiele więcej (później nakazano głodzenie pacjentów). Nikt nie odpowiedział za zbrodnie na bezbronnych.
Znicze płoną co roku
W 1970 roku, w miejscu gdzie pochowano pomordowanych pacjentów szpitala, usypano kopiec, umieszczono krzyż i kamienny mur z pamiątkową tablicą. Dwadzieścia lat później poświęconą ofiarom zbrodni tablicę umieszczono również na jednym z budynków dawnego szpitala (wykorzystywanym przez Medyczne Studium Zawodowe). Z kolei kilka lat temu miasto odrestaurowało tablicę, umieszczając na niej opis zbrodni i nazwiska tych, których udało się zidentyfikować. Oznakowane zostało też dojście do miejsca pamięci (koszty pokryli: urząd i szpital). Ku pamięci pomordowanych pracownicy MPGK zasadzili tam też 440 czerwonych berberysów. Rokrocznie, w rocznicę nazistowskiej zbrodni, na zbiorowej mogile zapalane są znicze przez przedstawiciela chełmskiego samorządu. W tym roku hołd ofiarom niemieckiej zbrodni w rocznicę tych tragicznych wydarzeń złożyli Dorota Cieślik – zastępca prezydenta Chełma oraz Wojciech Wójcik – dyrektor gabinetu prezydenta.
(opr. Paulina Ciesielska)
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS