Czaszka, binokle i kula armatnia

Inicjatorami prelekcji dla licealistów oraz 8- i 7-klasistów byli dwaj maturzyści i koledzy z jednej ławy: Stanisław Świerżewski i Mateusz Dziczek. Pasja historyczna Stanisława i zmysł techniczny Mateusza połączyły się w projekcie o gotyckim dziedzictwie Mazowsza, zgłoszonym do Fundacji Świętego Mikołaja. Przyjaciele z Katolickiego Liceum w Łomży zaproponowali projekt na temat 3 budowli: Katedry w Łomży, kościołów w Wąsoszu i Szczepankowie. Ilustrowany slajdami wykład dr. Michała Grabowskiego pozwolił przenieść się w czasy wielkiej wojny polsko-krzyżackiej (1409-1411), kiedy Wąsosz był najdalej wysuniętym bastionem Mazowsza. Gotycki kościół budowano w latach 1508-1532, m.in. z inicjatywy proboszcza ks. Andrzeja Noskowskiego, przyszłego biskupa płockiego. Dumę z pięknego dzieła mógł odczuć ów mecenas, choć konsekracja odbyła się dopiero w 1546 r., ponieważ świątynia przeżyła tragiczne chwile z powodu najazdów Krzyżaków i pożarów.

Zakrystia ze skarbczykiem
Dr Michał Grabowski wyjaśnił, że budynek zakrystii z wejściem, przed powstaniem murowanego z cegły kościoła, najprawdopodobniej przylegał do wcześniejszego o co najmniej pół wieku kościoła drewnianego, zniszczonego w pożarze – odkryto pozostałości po palach i dolną część jednej ściany. 

– Regułą w mazowieckim gotyku było wznoszenie murowanych zakrystii z tzw. skarbczykiem do drewnianych świątyń – tłumaczy maturzysta Staś. – Dopiero po wymurowaniu zakrystii murowano prezbiterium, a w końcu nawy świątyni. Wówczas zakrystie pełniły funkcje domu plebana, miejsca przechowywania monstrancji i kosztowności w skarbczyku. Dla bezpieczeństwa i spokoju księdza, do zakrystii można było wejść tylko od strony prezbiterium. Z czasem, gdy powstawały oddzielone od kościoła plebanie, dla wygody plebana przebijano wejście od zewnątrz budowli. 

Zaufany króla Jana Olbrachta i sekretarz Kallimacha
Prace archeologiczne przeprowadzono aż w trzech nawach, gdyż parafia wąsoska podjęła decyzję o likwidacji podłogi  z drewna i położeniu pod nową posadzką instalacji ogrzewania. Dało to możliwość dokopania się aż do calca, warstwy ziemi pierwotnej, mniej więcej, na głębokość półtora metra. W nawie głównej, w pobliżu prezbiterium, odkryto kryptę grobową z dobrze zachowanymi, praktycznie w całości, szkieletami. Jeden zakwalifikowano jako mogący należeć do obrotnego starosty wiskiego Jakuba Glinki herbu Trzaska (1470-1507), wielkiego magnata Mazowsza i szlachcica zaufanego króla Jana Olbrachta. Dwa inne, o 150 bądź 200 lat młodsze, należały do anonimowych małżonków, po których pozostały wzruszające pamiątki, stanowiące bogate wyposażenie w podróż pośmiertną, np.: maleńki paciorek z kości słoniowej w kształcie czaszki, binokle, srebrne klamerki przy butach. Archeolodzy wyjęli z ziemi setki srebrnych, miedzianych i mosiężnych medalików, srebrne obrączki i pierścionki, monety od jagiellońskich z XVI w. po carskie z XIX wieku, a nawet kamienną kulę armatnią, wielkości piłki ręcznej. Odkryte szczątki są dwojakiego rodzaju: część pochodzi z pochówków na cmentarzu, który istniał przed postawieniem świątyni, a część składano we wnętrzu. – Ludzie wybudowali kościół na kościach swoich przodków – obrazuje dr Grabowski proces pochówków, być może, około 200 – 300-letni. 

Badania z kościoła w Wąsosza, jak rzadko kiedy, mają szeroki zakres populacyjny: odkryte szczątki zostały przekazane do analizy antropologicznej, której wyniki poznamy pewnie w 2022 r. – Dowiemy się, jak żyli i jak umierali mieszkańcy północno-wschodniego Mazowsza, co jedli, jak się ubierali, na co chorowali… – wylicza naukowiec, dzięki któremu bliższe będą losy mieszkańców średniowiecza czy renesansu. 

Wznoszony solidarnie przez pokolenia Polaków
– W Wąsoszu sejmiki szlacheckie odbywały się w kościele, pozwalając wybrać przedstawicieli na Sejm Rzeczpospolitej – opowiada Stanisław Świerżewski. – Świątynia była świadkiem kreowania polityki państwowej. Mimo najazdów i pożarów, co najmniej trzy pokolenia wąsoszan budowały ją z wiarą i w poczuciu patriotycznego obowiązku. Kościół w Wąsoszu to piękne dziedzictwo gotyku, ponieważ mimo licznych nieszczęść, niepoddawany zbyt dużym zmianom, oprócz obniżenia nawy głównej podczas przebudowy pod koniec XIX w. W roku 1834 spłonął, a był odbudowywany przez ponad 20 lat, jednak przetrwał do naszych czasów, wznoszony solidarnie przez pokolenia rodaków. 

Według Stanisława Świerżewskiego, udział w wyróżnionym projekcie to realizacja celów Fundacji Św. Mikołaja: odkrywanie młodych talentów, szukanie sposobów społecznej aktywizacji, zgodnej z ideami pozytywizmu, rozwijanie otwartych i demokratycznych postaw polskiego republikanizmu z jego najlepszej epoki. W XVI wieku w Rzeczpospolitej istniała monarchia, ale nie klasyczna jak we Francji czy carskiej Rosji. Za Jagiellonów, jak i po śmierci Zygmunta Augusta w 1572 r., najwyższa władza w Polsce była elekcyjna: obywatele decydowali, kto będzie sterował polityką państwa, czyli nie władał niepodzielnie, będąc odpowiedzialnym tylko przed Bogiem. Król Polski był wykonawcą myśli politycznej Sejmu i Senatu. Taki ustrój wymagał społeczeństwa odpowiedzialnego za ojczyznę, społeczeństwa patriotów. W republikańskiej Polsce bycie lojalnym nie znaczyło bycie posłusznym władcy, jak we Francji czy Hiszpanii, ale bycie posłusznym wobec Rzeczpospolitej. 

Mirosław R. Derewońko

tel. red. 696 145 146

„Mam marzenie: być wykładowcą Uniwersytetu Jagiellońskiego”

Pogrzeb carskich żołnierzy w Łomży

Kolejna mogiła pod krzyżem

Ludzkie szczątki pod przydrożnym krzyżem

Archeolodzy w Lesie Giełczyńskim na terenie pod obwodnicę

Archeolodzy badają nowo odkryty gród koło Łomży

https://www.academia.edu/38675524/Kariera_Jakuba_z_Glinek._Przyczynek_do_bada%C5%84_nad_elit%C4%85_szlacheck%C4%85_czas%C3%B3w_Jana_Olbrachta_i_Aleksandra_Jagiello%C5%84czyka

Zgłoś naruszenie/Błąd