Radomszczański cmentarz żydowski znajduje się przy ulicy Przedborskiej 196, ma powierzchnie dokładnie 25429 m² i jest umiejscowiony na działce o nieregularnym kształcie. Otoczony jest ze wszystkich stron dość wysokim murem. Cmentarz został założony w 1816 roku, ale znalazłem też informację mówiącą o 1831 lub 1832 roku. Wcześniej radomszczańscy Żydzi chowani byli na cmentarzu w Sulmierzycach. Ma powierzchnię ok. 2 hektarów. Zachowało się na nim 2700 nagrobków (inne źródła mówią, że nawet 4000 – tak czy inaczej nie sposób tego policzyć). Najstarszy zidentyfikowany nagrobek pochodzi z 1831 roku i spoczywa w nim Frumet, córka Icchaka, która zmarła 27 lipca 1831 roku. Najwięcej jest nagrobków wapiennych, żeliwnych i wykonanych z piaskowca. Niektóre z nich otoczone są płotkami. Cmentarz jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem 409, decyzją z 27 grudnia 1989 roku.
W 2002 roku młodzież szkolna z Polski i Izraela w ramach projektu „Antyschematy” przeprowadziła prace porządkowe, polegające głównie na wycięciu zakrzaczenia. Ponadto w organizację prac porządkowych zaangażowała się Fundacja Rodziny Nissenbaumów. Prace te były kontynuowane także później. W 2014 roku cmentarz został włączony do projektu „Radomsko – Pierwsze na Świecie Otwarte Muzeum Żydowskie” (o projekcie tym zapewne jeszcze napiszę).
W latach 2014–2015 na zlecenie Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN Fundacja Dokumentacji Cmentarzy Żydowskich wykonała spis 1172 nagrobków, zawierający dane osobowe zmarłych oraz fotografie macew. Projekt zrealizowano dzięki wsparciu udzielonemu z funduszy norweskich i EOG przez Islandię, Liechtenstein i Norwegię (projekt „Żydowskie Dziedzictwo Kulturowe”, komponent „Sąsiedzi – świadkowie. Przedmioty, ludzie, opowieści”). W przyszłości taka częściowa lista spoczywających na radomszczańskim kirkucie ma być udostępniona w internecie.
Ohel
Ohel to najważniejszy budynek na żydowskim cmentarzu, choć zwykle jego rozmiary nie są zbyt duże. Pod dachem ohelu spoczywają rabini oraz cadykowie wraz ze swoimi męskimi potomkami. Na jednym kirkucie może znajdować się wiele oheli.
W radomszczańskim ohelu spoczywają cadycy z rodziny Rabinowiczów oraz członkowie ich rodzin:
– cadyk Szlomo ha-Kohen syn Dowa Cwi ha-Kohen Rabinowicz, zm 16 marca 1866 roku (29 adar 5626 r.), założyciel dynastii chasydzkiej w Radomsku, autor księgi Tiferet Szlomo,
– Cwi Meir syn Szlomo ha-Kohen Rabinowicz z Radomska (zm. 7 sierpnia 1902 roku) ,
– cadyk Awraham Isachar Dow Ber syn Szomo ha-Kohen Rabinowicz (zm. 5 września 1892 roku (13 elul 5652 r.), kontynuator dynastii, autor księgi Chesed le-Awraham,
– cadyk Ezechiel syn Awrahama ha-Kohen Rabinowicz (zm. 10 listopada 1910 roku), autor księgi Kneset Jechezkiel.
W bocznej części ohelu znajduje się pięć macew, stojących na grobach:
– Szlomo syna Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza (zm. 23 czerwca 1907 roku),
– Ester Lei córki Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza,
– Szlomo syna Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza,
– Mosze Elimelecha syna Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza (zm. 19 października 1981 roku),
– Rebeki córki Icchaka Ajzyka, żony Awrahama Isachara ha-Kohena Rabinowicza,
– Mincze córki Meira Dawida Mordechaja z Szydłowa, żony Mosze Elimelecha ha-Kohena Rabinowicza.
Do ohelu prowadzi tzw. ścieżka Kohenów – osobne wejście od strony ulicy Źródlanej. Jest to droga wydzielona od pozostałego obszaru grzebalnego, co ma pozwolić wejść do ohelu z zachowaniem czystości rytualnej. Oczywiście do budynku tego można też wejść z pozostałej części cmentarza.
Miejsce kaźni podczas drugiej wojny światowej
Podczas drugiej wojny światowej na cmentarzu odbywały się masowe egzekucje ludności żydowskiej. W styczniu 1943 roku likwidujący miejscowe getto Niemcy zabili na cmentarzu około 1500 osób (inne źródła mówią – aż 1700). W miejscu, gdzie znajduje się zbiorowa mogiła umieszczono pamiątkową żeliwną tablicę z następującym tekstem:
MIEJSCE
UŚWIĘCONE MĘCZEŃSKĄ
KRWIĄ POLAKÓW ŻYDÓW
OFIAR FASZYZMU
HITLEROWSKIEGO
W LATACH 1942-1943
RADOMSKO 1988 R.
Mogiła ta otoczona jest płotem pokrytym siatką a obok niej rosną dwa okazałe świerki, które przysłaniają to miejsce. Na blogu umieściłem także zdjęcie tej samej mogiły z końca lat 80. XX wieku. Tutaj można zobaczyć jak zmieniło się to miejsce. Znajdująca się obok mogiły wysoka, biała tablica upamiętnia Dowa Berisza, syna Efraima Cwi Einhorna – rabina i cadyka z Mstowa, rektora mstowskiej jesziwy, zięcia cadyka Pinchasa Menachema Justmana z Pilicy, zamordowanego w 1942 lub 1944 roku.
Wspomniana wyżej tablica pamiątkowa nie jest jedynym miejscem upamiętniającym masowe mordy z czasów drugiej wojny światowej. Obok znajduje się symboliczny obelisk ufundowany przez Natana-Jana Nesta, żyda, który ocalał z Holokaustu. Na płycie nagrobka napisano:
DLA UCZCZENIA
PAMIĘCI 1700 ŻYDÓW
I 50-CIU POLAKÓW
ZAMORDOWANYCH
W TYM MIEJSCU
PRZEZ HITLEROWCÓW
OD X 1942 DO I 1943
OBELISK TEN KŁADZIE
N. J. NEST
POLSKA – U.S.A.
1989
Obok obelisku ufundowanego przez Nesta znajduje się kolejny, większy. Napisy na nim są już bardzo przetarte. Na szczęście wypukłości pozwoliły mi na powolne odczytanie treści, któą cytuję poniżej:
DLA UCZCZENIA PAMIĘCI
8000 ŻYDÓW OBYWATELI MIASTA RADOMSKA
ZAMORDOWANYCH W TREBLINCE 15.10.1942 R.
PRZEZ ZBRODNIARZY HITLEROWSKICH
NA TYM MIEJSCU ZOSTAŁO ROZSTRZELANYCH 700 ŻYDÓW
PRZEZ ŻANDARMÓW NIEMIECKICH W ROKU 1939-1943.
KOMITET EMIGRANTÓW RADOMSZCZAŃSKICH W IZRAELU
Najnowsze nagrobki
Najnowszy nagrobek jaki znalazłem pochodzi z roku 2000 i należy do Reny Keller (zmarła w wieku 76 lat). Ponadto do stosunkowo nowych nagrobków należy zaliczyć te, które powstały po drugiej wojnie światowej. Znalazłem m.in. groby: Markusa Kellera (zm. w 1959 r.), Gizy Keller (zm. w 1998 r.), Pauli Nest (zm. w 1986 r., to grób symboliczny, bo jej ciało spoczywa w Stanach Zjednoczonych), Sabiny Janeckiej (zm. w 1990 r.), Henryka Borkowskiego Zylbersztajna (zm. w 1991 r.). Cmentarz jest więc czynny, tzn. mogą się tam odbywać kolejne pochówki. Prawnym właścicielem obiektu jest Gmina Wyznaniowa Żydowska w Łodzi.
Zobacz podobne artykuły:
Ważne informacje
Jestem autorem wszystkich artykułów i zdjęć (chyba, że zaznaczyłem, że jest inaczej w jakimś konkretnym przypadku). Czasami korzystam ze starych zdjęć znalezionych w internecie, prasie, książkach, przesłanych przez Czytelników. Staram się pytać o zgodę na wykorzystanie takiego zdjęcia, ale nie zawsze to jest możliwe, a czasem niepotrzebne. Jeśli jednak naruszyłem czyjeś prawa autorskie, proszę o kontakt. Zdjęcia w artykułach są mniej więcej aktualne w stosunku do daty opublikowania artykułu, chyba, że zaznaczyłem inaczej. Jeśli znalazłaś/-eś błąd, chcesz coś zasugerować, skrytykować, pochwalić, napisz na [email protected] – wychodzę z założenia, że nie jestem nieomylny i mogłem coś przegapić, o czymś zapomnieć albo po prostu czegoś nie wiem. Pamiętaj także, że możesz sobie do woli i za darmo czytać, oglądać, ale nie wolno Ci kopiować żadnych moich tekstów oraz żadnych zdjęć. Jeśli jednak bardzo chcesz wykorzystać coś mojego, napisz na [email protected] – na pewno się dogadamy i tu niekoniecznie chodzi o pieniądze 🙂
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS