Poniższa notka nie stanowi odrębnej całości, ale jest integralną częścią cyklu o historii wyznaczania współrzędnych geograficznych. Jeżeli jakiś punkt wydaje się niezrozumiały, istnieje duże prawdopodobieństwo, że został wytłumaczony w którymś z wcześniejszych tekstów. Piszę to, bo czasem pojawiały się zarzuty komentatorów, że coś zostało pominięte albo źle wyjaśnione. Oto linki do poprzednich notek z cyklu:
Jakie jest twoje miejsce na Ziemi?
Jakie jest twoje miejsce na Ziemi? Część 2.
Jaka jest twoja długość?
W roli głównej Księżyc
Na scenę wkracza Jowisz
W poszukiwaniu uwięzionego czasu
Z powrotem w stronę Księżyca
Nagroda za długość
Halleyowi nie udało się opracować teorii ruchów Księżyca. Zmarł w 1742 roku, a jego następcą na stanowisku Astronoma Królewskiego został James Bradley (1693-1762). Uczony ten już wcześniej wyrobił sobie wielkie nazwisko odkrywając aberrację światła gwiazd i dostarczając w ten sposób pierwszego bezpośredniego dowodu na ruch obiegowy Ziemi wokół Słońca. (Aberracja polega na pozornych zmianach położenia gwiazd na sferze niebieskiej. Ich przyczyną są skończona prędkość światła i ruch obserwatora względem gwiazd. Ponieważ Ziemia krąży wokół Słońca, kierunek ruchu ulega ciągłym zmianom i pozycje gwiazd na niebie oscylują w rocznym cyklu. Właśnie te oscylacje odkrył i poprawnie zinterpretował Bradley.) Bradley kontynuował pracę Flamsteeda i Halleya nad metodą odległości księżycowych (którą opisałem w jednej z poprzednich notek), wierząc że pozwoli ona znaleźć praktyczny sposób wyznaczania długości geograficznej.
James Bradley (portret autorstwa Thomasa Hudsona; wiki, public domain)
Anglia nie była jedynym krajem, w którym badano ruchy naszego naturalnego satelity. W Niemczech działał kartograf i astronom Tobias Mayer (1723-1762). Miał on ciężkie dzieciństwo (przez wiele lat mieszkał w sierocińcu) i matematyki musiał nauczyć się sam. Mimo to już w wieku 18 lat publikował prace z geometrii. Znalazł zatrudnienie w prywatnej firmie kartograficznej, ale jego pasją były obserwacje Księżyca. Stworzył najlepszą w owym czasie mapę Srebrnego Globu i zebrał ogromną ilość danych o jego ruchach.
Tobias Mayer (wiki; public domain)
W 1748 roku francuska Królewska Akademia Nauk ogłosiła konkurs na pracę, która miała przedstawić poprawną teorię ruchów Księżyca. Do konkursu zgłosił się między innymi genialny szwajcarski matematyk Leonhard Euler (1707-1783). Jego pierwsza próba zakończyła się niepowodzeniem – Eulerowi wydawało się wręcz, że ruchów ziemskiego satelity nie da się wytłumaczyć za pomocą newtonowskiej grawitacji! Do podobnych wniosków doszli też konkurenci Eulera. Widać z tego, jak trudne było zagadnienie trzech ciał dla XVIII-wiecznych uczonych… Na szczęście kolejna próba była udana i Euler stworzył zgrabną teorię ruchów Księżyca.
Euler prowadził korespondencję z Mayerem, który w międzyczasie został profesorem Uniwersytetu w Getyndze. Mayer połączył równania Eulera ze swoimi obserwacjami i stworzył tabele przewidywanych położeń Księżyca. Dość długo wahał się, czy przesłać je Radzie Długości Geograficznej, gdyż nie był pewien, czy Anglicy zechcą przyznać nagrodę cudzoziemcowi; w końcu jednak uczynił to w 1756 roku.
Mniej więcej ćwierć wieku wcześniej dwóch Anglików (John Hadley mieszkający w Anglii i Thomas Godfrey z Filadelfii) niezależnie od siebie wynalazło przyrząd, który bardzo ułatwia obserwacje astronomiczne na morzu. Był to prekursor dzisiejszego sekstantu. Dzięki sprytnej kombinacji kątomierza, lunetki, lusterek i filtrów umożliwiał on jednoczesne obserwacje dwóch obiektów na niebie i dokładny pomiar kąta, o który były od siebie oddalone. A zatem dysponowano już wszystkimi trzema składnikami potrzebnymi do stosowania metody odległości księżycowych: katalogami Flamsteeda i Halleya z precyzyjnymi pozycjami gwiazd, tabelami przewidywanych pozycji Księżyca na niebie oraz instrumentem do pomiaru kątów między Księżycem a gwiazdami. Aby sprawdzić, czy metoda działa, trzeba było już tylko przeprowadzić testy praktyczne.
Przełom lat 50. i 60. XVIII wieku to bardzo niespokojne czasy. Trwała krwawa wojna siedmioletnia, a działania militarne odbywały się także na morzu, co stwarzało spore zagrożenie dla śmiałków decydujących się na dalekie wyprawy oceaniczne. (Swoją drogą, jak dobrze wiemy z historii, na świecie co i rusz wybuchał jakiś konflikt. Zawsze podziwiałem dawnych uczonych, którzy mimo niebezpieczeństw związanych z wojnami kontynuowali w ich trakcie swoje badania.) Z tego powodu początkowe testy prowadzono tylko w Anglii i na niezbyt odległych wodach. Astronom Królewski pozostawał w Greenwich i tam porównywał prawdziwe pozycje Księżyca z przesłanymi przez Mayera tabelami, natomiast na morzu zadania tego podjął się doświadczony kapitan Royal Navy, John Campbell (1720-1790), który później został członkiem Royal Society, admirałem i gubernatorem Nowej Fundlandii. Campbell dowodził 64-działowym okrętem liniowym HMS Essex, biorącym udział w blokadzie Brestu, a w nocy mierzył pozycje Księżyca. W 1760 roku Bradley w liście do Admiralicji podsumował dotychczasowe wyniki stwierdzając, że różnica między przewidzianą a zmierzoną pozycją Srebrnego Globu nigdy nie przekraczała półtorej minuty kątowej, w związku z czym metoda odległości księżycowych powinna pozwalać na wyznaczenie długości geograficznej z dokładnością do pół stopnia, a na ogół znacznie lepszą.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS