Tego jeszcze nie wiecie. Jak mistrz Antoni w Gdańsku więzienie budował

Ozdobne szczyty z figurami

Trzeba go będzie rozebrać, ale co potem? A może by tak obudować bramę prostokątnymi ścianami i nasadzić na nich piętro z izbą tortur? Ale którędy będą wchodzić? Zaraz, jak to zrobiłem w Kronborgu (zamek w Helsingör – Elsynorze)? Aha, od dziedzińca dostawię taką jak tam ośmioboczną wieżę ze schodami. Będzie miała podobny hełm, a piętro nad bramą otrzyma ozdobne szczyty z figurami.

Niech rzeźbiarz, ten brodaty z Gandawy, zwą go mistrz Willem, zacznie myśleć, jak mają wyglądać. Murarzami pokieruje ten Polak, takie dziwne nazwisko, Strakowski – młody, ale już dobry fachowiec. Ja naszkicuję zarys całości – nie, lepiej zrobić model. Pamiętam, że króla w Danii (Fryderyka II) modelami łatwiej było przekonać.

Wszystko to działo się w 1593 roku. Kilka dni później mistrz Antoni, czyli gdański budowniczy miejski Anthoni (tak się podpisywał) van Obberghen, przedstawił projekt głównemu burmistrzowi i panom z radzieckiej komisji. Wprowadzili drobne poprawki i wyrazili zgodę. Pozostało jeszcze zgromadzić materiały – holenderskie małe cegiełki (tzw. mopki), piaskowiec itp., dobrać wykonawców i można było przystąpić do budowy. W 1594 roku nadbudowa na bramie z 1410 r. była gotowa. Figury gdańskich żołnierzy na szczytach wyrzeźbił Willem van der Meer o przezwisku Barth (broda).

Tak powstała gdańska Katownia, zadziwiająco piękna jak na ponure funkcje, do których ją przeznaczono.

Fot. Andrzej Januszajtis

Świnia, Kruk i Wilk

Urządzanie więzienia trwało do 1604 r. W dobudowanym skrzydle od dziedzińca powstały cele o niewinnie brzmiących nazwach: na parterze „Sowa”, „Taczkarzy” i „Fortuna”, na piętrze – „Rak”, „Byk”, „Świnia”, „Kruk” i „Wilk”. Cele po dawnych stanowiskach armatnich w bramie, w których zamurowano strzelnice, by odciąć dostęp światła, przeznaczone dla morderców, otrzymały nazwy „Lis”, „Zając” i „Kain i Abel”.

Umieszczonej na piętrze nad nimi sali przesłuchań nadano całkiem inny charakter. Przestronna i jasna, oświetlona z trzech stron wielkimi oknami, mogła wprowadzonemu przestępcy stwarzać nadzieję uniknięcia rozciągania na ławie i dotkliwej chłosty, albo jeszcze boleśniejszego ściskania wielkiego palca śrubami, stosowanych jednak „tylko w razie najwyższej konieczności”. Cały pozostały zespół stanowił pierwsze w Polsce więzienie, oparte na nowych zasadach. Wspomnianych wyżej taczkarzy, czyli więźniów, przykutych do taczek, wykorzystywano do sprzątania ulic, wywożenia gruzów i śmieci.