Druga wojna światowa to temat, do którego Szwedzi powracają niechętnie. Wiadomo, że była, lecz dawno i lepiej patrzeć w przyszłość. Szwedzi zresztą nie brali w niej udziału, przynajmniej jako państwo, więc w zasadzie nie ma o czym mówić. Stosunkowo niedawno ukazała się jednak w Szwecji publikacja „Knutpunkt Stockholm”, napisana przez polskiego historyka, ale po szwedzku i przeznaczona przede wszystkim dla Szwedów. Kilka lat wcześniej ukazała polska wersja książki, także wydana w Szwecji, ale w niewielkim nakładzie tak, że dotarła zaledwie do niewielkiego kręgu zainteresowanych tą tematyką Polaków.
Autorem publikacji jest polski historyk, Józef Lewandowski, mieszkający w Uppsali. Polski tytuł to „Węzeł sztokholmski – szwedzkie koneksje polskiego podziemia IX 1939-VII 1942”. Książka została wydana pierwotnie w 1999 roku w ramach serii „Acta Sueco-Polonica” Uniwersytetu w Uppsali, później wydało ją po szwedzku wydawnictwo Atlantis.
Książka odsłania nam nieznane dotąd strony powiązań polskiego ruchu oporu z grupą Szwedów, przeważnie związanych swoją pracą zawodową z Polską, którzy postanowili pomóc Polakom podczas okupacji niemieckiej. Mówiąc najogólniej „polscy” Szwedzi podejmowali się przede wszystkim działalności kurierskiej, przewożąc z Polski informacje zebrane przez ruch oporu, a przywożąc do Polski pieniądze i rozkazy polskiego dowództwa w Londynie.
„Zająłem się tymi Szwedami – pisze Lewandowski – gdy zorientowałem się, że należy się im pamięć potomnych. Zorientowałem się też, że ich działalność godna jest zbadania również dlatego, że odegrała w II wojnie światowej istotną rolę. Jestem przeświadczony, że bohaterom mojej opowieści bezwzględnie należy się miejsce w opisie historycznymi. (…) Bez nich świat wiedziałby mniej, co się dzieje pod rządami III Rzeszy, a przynajmniej o wiele później. Co więcej, bez owych Szwedów polskie podziemie, zawsze działające w trudnych warunkach, odczułoby jeszcze większe kłopoty organizacyjne i materialne. Bowiem przez kilka wojennych lat, od pierwszych miesięcy okupacyjnych jesienią 1939 roku, aż do maja 1942, Szwedzi ci stanowili główne ogniwo łączące polskie podziemie z władzami RP we Francji, a później w Londynie.”
Różna była motywacja Szwedów – uczestników polskiego ruchu oporu. Jedni robili to z czystej sympatii dla Polski i Polaków, inni ze swoistego poczucia obowiązku i zwykłej przyzwoitości. Niektórzy uważali to za rodzaj akcji charytatywnej…
Szwedzki przemysł usiłował zrekompensować sobie po I wojnie utratę rynku rosyjskiego i szwedzkie firmy zaczęły interesować się Polską. Jako pierwszy zaczął inwestować w Polsce koncern L.M. Ericsson tworząc firmy Polska Akcyjna Spółka Telefoniczna (PAST-a) i Polska Akcyjna Spółka Elektryczna (PASE). Szwedzi mieli też wpływ na powstanie Polskiego Monopolu Zapałczanego, którego dyrektorem został ppłk Carl Herslow, później także mianowany konsulem honorowym w Warszawie. W 1925 roku powstała w Warszawie filia ASEA (Polskie Towarzystwo Elektryczne ASEA), której dyrektorem został Sven Norman. Niebawem do firm szwedzkich w Polsce dołączył Elektrolux, a nazwa firmy do dziś określa w Polsce odkurzacz… W przeddzień II wojny światowej działało zatem w Polsce szereg firm szwedzkich i funkcjonowała licząca kilkadziesiąt osób „szwedzka kolonia”, która w trakcie okupacji, w każdym razie ci, którzy przebywali w Polsce, działała w większości zgodnie z wytyczną Wallenberga: „Nie wiem, jak postępować w tak nienormalnych warunkach, ale musimy się zachować tak, by po wojnie wrócić z podniesionym czołem”.
Niektórzy „polscy” Szwedzi zrobili jednak więcej. Włączyli się bezpośrednio w pomoc dla polskiego podziemia. Głównym łącznikiem polsko-szwedzkim był Sven Norman, nieznany bohater, którego Lewandowski spotkał już pod koniec jego życia, i z którym przeprowadził szereg rozmów:
Po latach, gdyśmy byli już na stopie poufałości, zapytałem Normana mniej więcej tak: “To, że Polacy, że Żydzi, mieli poczucie, że muszą kontynuować czy podjąć walkę, to jasne, nie dziwi, walka została im narzucona, przez okupację, przez nazizm. Ale dlaczego Ty, całe życie pacyfista, niecierpiący wojny i służby wojskowej, przemysłowiec, Szwed z neutralnej Szwecji, dlaczego włączyłeś się do tej wojny, podjąłeś ryzyko, wcale nie jednorazowe, ryzyko przy każdym przekroczeniu granicy, ryzyko nie odstępujące na chwilę w okupowanym kraju?”
Ponad osiemdziesięcioletni wówczas Norman zastanowił się, podniósł do ust filiżankę z kawą, łyknął i po chwili powiedział:
“Widzisz, ja przez całe życie prowadziłem interesy, lubiłem tę działalność, jak wiesz zrezygnowałem z biznesu niedawno. A przystąpiłem do tej walki, bo chciałem raz w życiu robić coś, na czym nie można zarobić. “
Norman i kilku innych Szwedów oddali nieocenione usługi Armii Krajowej, ponosząc ogromne ryzyko osobiste. W pewnym momencie, w lipcu 1942 roku, doszło do licznych aresztowań i osadzenia szwedzkich uczestników polskiego podziemia w więzieniach. Byli oni oczywiście traktowani o wiele łagodniej, niż Polacy, ale nie zmienia to faktu ich osobistego ryzyka. Sven Norman uniknął w ostatniej chwili aresztowania, ale działalność szwedzkich łączników nie mogła już być kontynuowana.
Uważa się, że największą zasługą Normana było wywiezienie z kraju pierwszej, dobrze udokumentowanej informacji o Holokauście. Dzięki temu 2 czerwca rozgłośnie BBC powiadomiły cały świat o planowanej przez Niemców zagładzie ludności żydowskiej, a 9 czerwca przemówienie na ten temat wygłosił szef rządu polskiego, generał Władysław Sikorski. Powiedział on m.in.:
„Ludność żydowska w Polsce jest skazana na zagładę zgodnie z hasłami – wyrżnąć wszystkich Żydów bez względu na to jak wojna się skończy. Dokonano już w tym roku prawdziwych rzezi dziesiątków tysięcy Żydów w Lublinie, Wilnie, Lwowie, Stanisławowie, Rzeszowie, Miechowie. W gettach głodzi się ludzi na śmierć, przeprowadza masowe egzekucje, rozstrzeliwuje nawet chorych na tyfus. Rząd polski podaje powyższe fakty do wiadomości rządów państw Sprzymierzonych i opinii świata. Sprawcy tych zbrodni muszą zostać pociągnięci do odpowiedzialności. Tylko zapowiedź kary i zastosowanie retorsji tam, gdzie tylko to jest możliwe, ukrócić może szał zbirów niemieckich.”
Jak pisze Lewandowski, należy podkreślić, że Sikorski był jedynym szefem rządu, który ujął się za ofiarami ludobójstwa, a było to możliwe dzięki informacjom, które przywiózł z Polski Sven Norman.
Lektura książki Lewandowskiego wcale nie należy ani do łatwych, ani specjalnie przyjemnych. To jednak doskonale napisany tekst historyczny, mogący stanowić podstawę do dalszych poszukiwań, a przede wszystkim tekst pokazujący, że nie wszyscy Szwedzi byli obojętni na los Polaków i nie zasłaniali się swoją „neutralnością”.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS