Większości z nas dopamina kojarzy się z czymś przyjemnym. Tymczasem pewien brytyjski naukowiec ochrzcił ją mianem Kim Kardashian neuroprzekaźników, wskazując na jej podobieństwo do kontrowersyjnej celebrytki. Jednak prawda o dopaminie jest znacznie bardziej skomplikowana – choć czasem wpędza nas w kłopoty, to właśnie dzięki niej jesteśmy w stanie efektywnie pracować, uczyć się i osiągać sukcesy. Zarówno nadmiar, jak i niedobór dopaminy prowadzi do nieprzyjemnych objawów, a w skrajnych sytuacjach – do poważnych schorzeń.
- Dopamina – co to takiego?
- Jak działa dopamina i jaka jest jej rola?
- Funkcje dopaminy w organizmie człowieka
- Dopamina i „motylki w brzuchu”
- Dopamina a uzależnienia
- Jak zbadać poziom dopaminy?
- Objawy niedoboru dopaminy
- Objawy nadmiaru dopaminy
- Jak naturalnie podnieść poziom dopaminy?
- Znaczenie dopaminy – dlaczego jest taka ważna?
Dopamina – co to takiego?
Dopamina jest, obok adrenaliny i noradrenaliny, neuroprzekaźnikiem z grupy katecholamin wytwarzanym w tzw. neuronach dopaminergicznych, które znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym. Synteza dopaminy zachodzi w dwóch etapach. Pierwszym z nich jest przekształcenie aminokwasu L-tyrozyny w związek o nazwie L-DOPA. Za sprawą enzymu dekarboksylazy aromatycznych L-aminokwasów w drugim etapie dochodzi do przekształcenia L-DOPY w dopaminę, która następnie jest uwalniania do przestrzeni międzysynaptycznej. Tam łączy się z odpowiednimi receptorami (w przypadku ssaków wyróżnia się ich pięć rodzajów: D1-D5), generując zróżnicowane odpowiedzi uzależnione od ich typów i lokalizacji. Po spełnieniu tego zadania, zostaje rozłożona przez zespoły enzymów w kolejności: MAO, COMT i dehydrogenaza aldehydowa.
Jak działa dopamina i jaka jest jej rola?
Mechanizm działania dopaminy w dużym uproszczeniu sprowadza się do umożliwiania przekazywania sygnałów między neuronami. W rzeczywistości jest to jednak zaledwie początek. Sieci wykorzystujące dopaminę składają się z ogromnej liczby komórek nerwowych. Bezpośrednie efekty jej wpływu są uzależnione od ich typów oraz od tego, z którym rodzajem receptorów się łączy.
W ludzkim mózgu istnieją cztery główne ścieżki, wzdłuż których rozprzestrzenia się dopamina – fachowo nazywane są szlakami doparminergicznymi. Są to: szlak nigrostratialny, nakrywkowo-mezokortykalny, nakrywkowo-mezolimbiczny i guzkowo-lejkowy. Efekty działania dopaminy różnią się w zależności od tego, który z nich jest wykorzystywany. Czym charakteryzują się poszczególne ścieżki?
- Szlak nigrostratialny wiąże się z motoryką – sprawnością ruchową ciała. Zaburzenia w jego obrębie łączą się np. z chorobą Parkinsona.
- Szlak nakrywkowo-mezokortykalny ma ścisły związek z funkcjami poznawczymi i wykonawczymi. Wpływa na takie procesy, jak planowanie i ustalanie priorytetów działania. Nieprawidłowości na tej ścieżce są przez naukowców wiązane z takimi zaburzeniami i chorobami jak ADHD, depresja i schizofrenia.
- Szlak nakrywkowo-mezolimbiczny łączy się z odczuwaniem wielu emocji, w tym uczucia przyjemności. Ma też związek z motywacją i układem nagrody, a także powstawaniem uzależnień.
- Szlak guzkowo-lejkowy jest odpowiedzialny za regulację uwalniania hormonu prolaktyny. Dzięki niemu możliwe jest m.in. karmienie piersią po narodzinach dziecka.
Funkcje dopaminy w organizmie człowieka
Jak widać, dopamina bierze udział w wielu procesach zachodzących w ludzkim organizmie. Umożliwia sprawne poruszanie się, reguluje wydzielanie hormonów, ma też związek z prawidłową pracą serca, nerek i układu trawiennego, a także układu immunologicznego. Badania wykazały, że bierze też udział w regulacji cyklu snu i czuwania.
Osobną kategorią funkcji dopaminy jest jej wpływ na nasze samopoczucie i takie kwestie, jak motywacja do działania, umiejętność koncentracji i zapamiętywania (a w konsekwencji – nauki), skłonność do podejmowania ryzyka, planowanie. Pomaga tworzyć więzi międzyludzkie, a jej poziom wpływa pośrednio na nasze zdolności interpersonalne.
Dopamina i „motylki w brzuchu”
Stan zakochania wiąże się z szeregiem upajających emocji. Wiele z tych wyjątkowych odczuć jest bezpośrednim efektem działania dopaminy. Gdy ktoś nam się spodoba, organizm zaczyna wytwarzać fenyloetyloaminę – substancję pobudzającą. Jej pojawienie się skutkuje wzrostem poziomu dopaminy, która wprowadza zakochaną osobę w doskonały nastrój. To za jej sprawą czujemy się szczęśliwsi i wciąż myślimy o obiekcie naszych uczuć, przeżywając jednocześnie zachwyt. Dopamina ma też związek ze słynnym „szybszym biciem serca” i „buzowaniem krwi”. Jej poziom rośnie też podczas seksu, poprawiając tym samym samopoczucie.
Dopamina a uzależnienia
Według naukowców dopamina pełni główną funkcję w mechanizmie powstawania uzależnień od substancji odurzających. Większość takich środków, jak np. kokaina czy amfetamina zwiększa poziom wydzielania dopaminy, co wiąże się ze zwiększonym odczuciem przyjemności podczas ich zażywania. Doznania te są tak intensywne, że osoba ich doświadczająca dąży do ich ponownego przeżywania, sięgając po narkotyk. Ponieważ mózg stosunkowo szybko przyzwyczaja się do dużych ilości dopaminy, z czasem konieczne okazuje się zażywanie coraz większych dawek danej substancji, by osiągnąć pożądany efekt. W przypadku gwałtownego odstawienia takiego stymulatora pojawia się zespół odstawienia, z którym wiąże się szereg przykrych objawów psychosomatycznych.
Jak zbadać poziom dopaminy?
Poziom dopaminy, podobnie jak innych neuroprzekaźników, można zbadać poprzez oznaczenie jej stężenia w osoczu krwi, a także w moczu (dobowa zbiórka moczu). Pobranie krwi potrzebnej do zbadania poziomu dopaminy wykonuje się na czczo. Ponieważ w wyniku silnych emocji (choćby lęku przed ukłuciem igłą) poziom tego neuroprzekaźnika może się zwiększać, badanie to jest obarczone pewnym marginesem błędu. Z tego powodu często zaleca się jednoczesne oznaczenie poziomu dopaminy w moczu, jako bardziej miarodajne. Skierowanie wypisuje najczęściej lekarz endokrynolog.
Testy na poziom dopaminy przeprowadza się przede wszystkim w diagnostyce chorób nowotworowych. Niektóre guzy mogą wytwarzać dopaminę, patologicznie zwiększając jej poziom stężenia w organizmie.
Warto zdawać sobie sprawę, że zarówno zbyt wysoki, jak i zbyt niski poziom dopaminy może powodować szereg bardzo zróżnicowanych i często nieprzyjemnych objawów.
Objawy niedoboru dopaminy
Zbyt mała ilość dopaminy w organizmie może manifestować się za pomocą licznych symptomów, takich jak:
- Problemy z poruszaniem
- Skurcze, drżenia i bóle mięśni
- Zaburzenia równowagi
- Trudności z jedzeniem i połykaniem
- Refluks
- Zaparcia
- Zaburzenia snu
- Problemy z koncentracją
- Brak motywacji, obniżenie nastroju
- Spadek samooceny
- Uczucie bezprzyczynowego smutku
- Brak energii, uczucie ciągłego zmęczenia
- Niepokój
- Myśli samobójcze
- Halucynacje
Obniżony poziom dopaminy jest najczęściej związany z takimi chorobami, jak depresja, schizofrenia i choroba Parkinsona. Negatywnie na poziom dopaminy wpływa też wspomniane już zażywanie narkotyków, które uszkadzają komórki i sztucznie podnoszą progi reakcji mózgu na działanie tego neuroprzekaźnika. Osoba uzależniona z czasem potrzebuje coraz więcej dopaminy, by móc odczuć jej działanie. Na niedobór dopaminy może mieć też wpływ niewłaściwa dieta – uboga w białko i/lub nadmiernie obfitująca w cukier i tłuszcze nasycone.
Objawy nadmiaru dopaminy
Bardzo wysoki poziom dopaminy jest równie niekorzystny, co zbyt niski. O nadmiarze dopaminy mogą świadczyć różne oznaki, takie jak:
- Nadmiar energii, nadpobudliwość
- Nieuzasadniona agresja
- Skrajnie zwiększone libido
- Bezsenność
- Mania
- Nudności i wymioty
- Nadmierne wydzielanie śliny
- Częste czkawki
- Uczucie pieczenia, palenia języka
- Nieuzasadniona podejrzliwość wobec innych ludzi
- Brak racjonalnego myślenia
- Nadmiar myśli
- Halucynacje
Za zwiększone wydzielanie dopaminy odpowiadają różne choroby, przy czym niektóre z nich mogą powodować naprzemiennie zarówno jej nadmiar, jak i niedobór. Przykładem takiego schorzenia jest choroba afektywna dwubiegunowa (ChAD), w której okresy depresji przeplatają się fazami maniakalnymi. Nadmiar dopaminy ma też związek z niektórymi podtypami schizofrenii, występuje on również w stanie odurzenia narkotykowego, popularnie określanego jako haj.
Jak naturalnie podnieść poziom dopaminy?
Co jeść, aby podnieść poziom dopaminy? Włączenie do diety pewnych produktów spożywczych może wspomóc jej wydzielanie. Kluczowe znaczenie dla produkcji dopaminy ma białko. Jego naturalnym źródłem jest oczywiście mięso i ryby, ale także rośliny strączkowe, np. soczewica, groch, soja. Warto też uwzględnić w jadłospisie jajka i – jeśli nie mamy na nie uczulenia – produkty mleczne: sery, jogurty, mleko. Korzystny wpływ na zwiększenie ilości dopaminy mają też owoce i warzywa, w szczególności banany. Dobrym wyborem będą też orzechy, np. włoskie oraz migdały. Warto też od czasu do czasu skusić się na kilka kostek wysokiej jakości gorzkiej czekolady.
Znaczenie dopaminy – dlaczego jest taka ważna?
Nie będzie przesadą stwierdzenie, że prawidłowy poziom dopaminy ma bezpośrednie przełożenie na jakość naszego życia i samopoczucia. To właśnie dopamina sprawia, że podejmujemy różne wyzwania i chcemy się rozwijać. Mobilizuje nas do wyznaczania sobie różnych celów i nadaje słodki smak sukcesom. Pomaga w nawiązywaniu więzi z innymi ludźmi, ale sprawia też, że jesteśmy w stanie trzeźwo patrzeć na rzeczywistość i podejmować racjonalne decyzje. Nie możemy też zapominać, że – choć trudniej nam to zauważyć – dopamina pod wieloma względami warunkuje poprawną pracę całego organizmu.
A co dopamina ma wspólnego z Kim Kardashian? To żartobliwe porównanie jest przytykiem do konsumpcjonizmu i nienasycenia, z którego słynie celebrytka-milionerka, a do którego może prowokować pogoń za uczuciem nagrody warunkowanym przez dopaminę. We współczesnym świecie, w którym media obiecują nam, że możemy wszystko, część z nas uparcie dąży do zaspokojenia sztucznie wykreowanych i nigdy niekończących się potrzeb zwykle związanych z posiadaniem różnych przedmiotów i/lub prowadzenia określonego stylu życia. Triumf – dopaminowy szczyt – jest jednak krótki, bo po osiągnięciu jednego „celu” natychmiast pojawiają się inne. Na szczęście znajomość tego mechanizmu pozwala zachować nad nim kontrolę.
Bibliografia
- Drożak J., Bryła J.; “Dopamina – nie tylko neuroprzekaźnik”; „Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej” 2005, nr 59;
- Kostowski W.; “Dopamina a mechanizmy nagrody i rozwój uzależnień: fakty i hipotezy”; „Alkoholizm i narkomania tom 13” 2000, nr 2, dostęp z dn. 9.05.2020.;
- “https://science.howstuffworks.com/life/inside-the-mind/human-brain/dopamine.htm”; data dostępu: 2020-05-09
- “https://www.healthline.com/health/dopamine-effects”; data dostępu: 2020-05-09
- “https://www.news-medical.net/health/Dopamine-Functions.aspx”; data dostępu: 2020-05-09
- “https://www.medicalnewstoday.com/articles/320637”; data dostępu: 2020-05-09
- “https://mentalhealthdaily.com/2015/04/01/high-dopamine-levels-symptoms-adverse-reactions”; data dostępu: 2020-05-09
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS