– Jan Paweł II pokazał, że są szlachetne a jednocześnie skuteczne metody walki politycznej. Politycy często są przekonani, że mają sens brutalne metody dzielenia społeczeństwa i że tylko makiawelizm tak naprawdę się sprawdza. Karol Wojtyła pokazał, że istnieje droga sensownego łączenia dbałości o siebie i swoją grupę z pilnowaniem dobra wspólnego, i to jest klucz do dzisiejszych czasów – mówi KAI historyk, politolog i parlamentarzysta dr hab. Paweł Kowal w rozmowie na temat relacji Jana Pawła II ze światem polityki. 18 maja przypadnie 100. rocznica urodzin Karola Wojtyły.
KAI: Jak Jan Paweł II postrzegał misję Kościoła wobec polityki, w kontekście tak polskim, jak i ogólnoświatowym?
Dr hab. Paweł Kowal: Najbardziej charakterystyczne było przekonanie Jana Pawła II, że Kościół powinien się trzymać daleko od bieżącej polityki, że nie może wchodzić w rolę alianta władzy. To było całkowite odwrócenie starych tendencji, że Kościół w jakimś stopniu musi się władzy trzymać, ponieważ mają wiele wspólnych interesów. W rozmowie z Radą Główną Episkopatu Polski w 1979 r., po pierwszej pielgrzymce do Polski jasno zostało wyłożone, dlaczego papież uważa, że Kościołowi zaszkodzi zbliżenie z tronem. Stanowisko nowego papieża było jasne: Kościół ma być silny swoja siłą. W związku z tym pontyfikat Jana Pawła II był też ukoronowaniem myślenia w kategoriach fuzji katolickiej nauki społecznej i praw człowieka jako świeckiego systemu wartości, którego Wojtyła nie postrzegał jako konkurencyjnego dla Kościoła, ale synergicznego. Stąd wynikała cała postawa Papieża w końcówce lat 70. i latach 80. wobec niedemokratycznych reżimów, zarówno lewicowych, jak i prawicowych: tak w opozycji do Pinocheta, który przez wielu poprzednich papieży mógłby być postrzegany wręcz jako sojusznik Kościoła. Dystans Wojtyły to Pinocheta był bardzo wyraźny – jak i wobec Jaruzelskiego. Było to przekonanie, że Kościołowi szkodzi bliskość z tronem; że trzeba stawiać na prawa człowieka; że trzeba walczyć z reżimami autorytarnymi.
KAI: Ostatnie lata pontyfikatu Jana Pawła przypadły na wejście Polski do Unii Europejskiej, w której dziś jest być może mniej wspólnego entuzjazmu, a więcej tendencji federalistycznych.
– Po pierwsze federalizm był zawsze elementem wizji wspólnoty europejskiej w chrześcijańskim wydaniu już w czasach Piusa XII. Tyle, że zawsze rozróżniano federalizm od idei budowy europejskiego scentralizowanego państwa. Jan Paweł II nie był naiwny. Czasami się mówi, że wtedy była dobra Unia i on był za Unią, a teraz jest gorsza Unia i byłby przeciw. To był wyrafinowany politycznie człowiek. Rozumiał, że Unia Europejska lat 90. Też nie była idealna i nie realizowała wszystkich idei ważnych dla chrzescijaństwa. Jego stosunek do kwestii „Polska a UE” był wynikiem głębokiego przemyślenia historii Polski. Jan Paweł II był „Jagiellończykiem”, czyli uważał, że polska kultura i polski dobrobyt kształtuje się lepiej wtedy, gdy funkcjonujemy w szerszym kontekście a nie oddzieleni od Europy i świata. Podkreślił to nie tylko w czasie pielgrzymki do Polski poprzedzającej wejście naszego kraju do UE, gdy wypowiedział słynne zdanie „Od Unii Lubelskiej do Unii Europejskiej”, a zapisał to jeszcze głębiej w swojej książce „Pamięć i tożsamość” – podkreślał, że Polacy mają „skłonność do unii”. Uważał, że kulturze polskiej nie szkodzi ów szerszy kontekst, przeciwnie – pomaga jej. Sam pomagał szlifując polską wizje idei Unii, przedstawiając Unię Lubelską jako prefigurację Unii Europejskiej. Negatywne trendy już wtedy występowały, ale Papież nie był naiwny i rozumiał, że tak jest zawsze w polityce. Natomiast w wyborze między nacjonalizmem i zamknięciem a możliwością bycia w szerokiej wspólnocie i otwarciem miał zdecydowane zdanie.
KAI: Jakie byłoby dziś papieskie przesłanie do narodów Starego Kontynentu?
– Mówiłby o chrześcijańskich korzeniach Europy. Polakom radziłby, żeby trwali w szerszym kontekście europejskim i na nią wpływali, ponieważ uważał, że dla rozwoju Polski i jej kultury zamknięcie się, budowanie granic zawsze prowadzi do nieszczęścia. Doskonale znał skutki polityki sanacyjnej w II RP i miał przemyślane, jakie są skutki nacjonalizmu dla Europy Środkowo-Wschodniej. Tutaj nic by się nie zmieniło. Świetnie orientował się w procesach politycznych okresu powojennego, stąd z taką radością przywitał transformację i tak wyraźnie postawił na zmianę po 1989 roku. Klarownie opisał to w encyklice „Centesimus annus”.
Czuł przy tym, że może za dużo się tą polityką zajmuje. Kiedyś zażartował w rozmowie z Bronisławem Geremkiem, gdy ten go poprosił o przysługę pośrednictwa w celu spotkania z Michaiłem Gorbaczowem, że jako papież i tak już przekracza swoje kompetencje. Miał jednak doskonałe wyczucie, że w Polsce brakuje przywództwa, klarownego widzenia przyszłości i starał się to uzupełnić. ale jednocześnie miał poczucie, że jako papież idzie trochę za daleko, a nie powinien.
KAI: Pierwsza dekada pontyfikatu Jana Pawła II przebiegła w czasach władzy komunistycznej, ale czy to nie budowana po 1989 r. demokracja stała się dla papieża większym wyzwaniem duszpasterskim wobec rodaków?
– W latach 80. Jan Paweł II nie dążył do porozumienia z Wojciechem Jaruzelskim. Dążył w pewnym sensie do przechytrzenia jego ekipy i to mu się udało. Doskonałym dokumentem ukazującym tę polityczna postawę Jana Pawła II jest wystąpienie do Episkopatu Polski na zakończenie pielgrzymki w 1987 roku. Tam wyraźnie mówi, aby nie kontynuować rozmów z komunistami i nie autoryzować tego reżimu, mimo że dla Kościoła, w sensie taktycznym czy materialnym, mogłoby to być już w końcu lat 80. korzystne.
Pewnym zgrzytem pozostaje papieska wizyta w 1991 roku. Była to wizyta obfitująca w wystąpienia poświęcone kształtowaniu się wizji Polski w Europie w tym szczególnie w kontekście Unii Europejskiej (kończyła się epoka EWG). Jan Paweł II znał kulisy powstawania traktatu z Maastricht i wiedział, że szykuje się dalsza integracja i chciał, żeby Polska w tym uczestniczyła. Mówił o tym już 1988 r. w Parlamencie Europejskim, a kilka razy także podczas tejże pielgrzymki w 1991. Dużo razy mówił w jej trakcie także o relacjach ze wschodnimi sąsiadami, przestrzegając przed próbami rewizjonizmu wobec nich, rewanżu, powrotu do nacjonalistycznych napięć itd.
Wizyta ta jednak przyniosła pewne rozczarowanie papieża częścią Kościoła w Polsce. Chodziło o pamiętne spięcie w Przemyślu, kiedy de facto część wiernych rzymskokatolickich odmówiła posłuszeństwa papieżowi, zrobiła to demonstracyjnie i przy wsparciu części duchowieństwa i części lokalnych elit solidarnościowych. Podkreślam– części, bo sprawa była skomplikowana. Krótko mówiąc, nie wykonano woli papieża i na pewno stało się to powodem jego ogromnej goryczy. Było też dla niego sygnałem, że nacjonalizm w wydaniu antyukraińskim staje się problemem polskiej polityki.
Drugim problemem okazały się relacje z władzami państwowymi. Nie zaiskrzyło w kontakcie z premierem Janem Krzysztofem Bieleckim, choć nie wykonał on żadnego negatywnego gestu wobec papieża. Nie był tak religijny jak Tadeusz Mazowiecki, ale uczestniczył w mszach świętych podczas wizyty i ogólnie starał się, aby ta wizyta z pozycji władz państwowych wypadła dobrze. Do papieża dotarły natomiast sygnały, że władze nie za bardzo chcą, aby przyjeżdżał po raz drugi latem 1991 r. [pierwsza wizyta to w czerwcu podróż apostolska do 12 miast, podczas drugiej w sierpniu celem wizyty VI Światowe Dni Młodzieży w Częstochowie – KAI]. Do tego rozpoczęła się ostra debata na temat aborcji, szczególnie rozgorzała w kontekście papieskiego kazania w Kielcach. Oprócz bowiem międzynarodowego wątku wystąpień papieża w Polsce najważniejszym ich motywem był Dekalog. Na Kielce wypadło kazanie na temat przykazania „nie zabijaj”. Papież wygłosił zdecydowane i jak na niego retorycznie ostre kazanie dotyczące ochrony życia nienarodzonych. To spotkało się z krytyką m.in. niektórych osób z kręgów „Tygodnika Powszechnego” czy „Gazety Wyborczej”. Było w trakcie tej wizyty zatem kilka elementów, które także po ludzku zraziły papieża Wojtyłę, być może uderzyły w jego emocje i spowodowały swego rodzaju pauzę w jego entuzjastycznym wsparciu transformacji. Jednak trwało to krótko, bo papież wrócił do popierania integracji w ramach Unii Europejskiej i szeroko kierunku obranego przez Polskę w 1989. Patrząc bez ówczesnych emocji, wizyta 1991 stanowiła najciekawszy moment pierwszych lat po odzyskaniu niepodległości. Była świetnie przygotowana, a jednak kilka elementów zebrało się na ów zgrzyt.
KAI: Demokracja – o czym Jan Paweł II wielokrotnie przypominał – to nie tylko zbiór aktów prawnych, ale także system budowany na gruncie konkretnych wartości. Demokracja bez wartości przeradza się w jawny lub zakamuflowany totalitaryzm. Co miał na myśli papież Polak?
– Dla niego było jasne, że na demokrację składają się odpowiednie procedury i akty prawne włącznie z Konstytucją, co sygnalizował m.in. w trakcie wystąpienia w Sejmie w 1999 r. Tam wskazał, co w jego przekonaniu powinno być centrum polskiej polityki. Nacisk został położony na tradycję parlamentaryzmu I Rzeczpospolitej, a nie na historię zdezelowanego parlamentu lat trzydziestych II RP. Rozumiał, że demokracja oznacza też uszanowanie praw mniejszości. To była ponadto kwestia wolności religijnej, ale także zagwarantowania praw mniejszości narodowych i religijnych. Ten element jego nauczania jest nieco zapomniany, za to szczególnie widoczny na początku lat 90. Chodzi mi o szereg gestów wobec mniejszości litewskiej, białoruskiej, ukraińskiej, które pojawiały się właściwie podczas każdej papieskiej wizyty począwszy od 1979 r., ale ze szczególnym uwzględnieniem pielgrzymki w 1991 r.
KAI: W przemówieniu w parlamencie 11 czerwca 1999 r. Jan Paweł II nawiązał do dziedzictwa “Solidarności”. Padło przypomnienie o tym, że “nie ma wolności bez solidarności” z drugim człowiekiem. Gdzie jest dziś ta polska solidarność Pańskim zdaniem?
– Osią tego wystąpienia była kwestia dobra wspólnego. Zostało ono przeciwstawione partykularyzmom. Papież niepokoił się o stan rzeczy w Polsce, dostrzegł szybko przywiązanie części elit do grania na jedną partię zamiast działania na rzecz dobra wspólnego. To jest jądro myślenia kard. Karola Wojtyły i jego myślenia o polskiej polityce lat 90. już jako Jana Pawła II. Szczególnie, że to jest absolutna rzadkość, aby papież jako głowa Kościoła występował w parlamencie narodowym.
KAI: Pozostają dziś aktualne wskazania Jana Pawła II m.in. z adhortacji „Christifideles laici” o tym, aby świeccy katolicy nie rezygnowali z udziału w polityce czy szeroko rozumianej służbie publicznej?
– Jan Paweł II był za tym, żeby chronić Kościół od uwikłania w interesy z władzą, aby było jasne, że Kościół jest z ludźmi, a nie z wpływowymi i bogatymi. Oczywiście, znał dobrze doświadczenie włoskiego Kościoła z włoską Chrześcijańską Demokracją. Wiedział, że przyjęcie zasady, iż jedna partia reprezentuje w państwie interesy Kościoła, to także jest złe rozwiązanie. Ale równolegle papież popierał tym mocniej zaangażowanie katolików we wszelkie publiczne działania, w tym szczególnie politykę, ale bez wskazywania jednej jedynej „dobrej partii”.
KAI: Co powinno być papieską odpowiedzią na czasy politycznej postprawdy, w której dominują relatywizm i osobiste przekonania, a wszystko, z czym polityk się nie zgadza, jest “fake newsem”?
– Najważniejsze to zrozumieć, że Jan Paweł II pokazał, że są szlachetne a jednocześnie skuteczne metody walki politycznej. Politycy często są przekonani, że mają sens brutalne marksistowskie metody dzielenia społeczeństwa i wywoływania konfliktów pomiędzy poszczególnymi grupami i że tylko makiawelizm tak naprawdę się sprawdza. Wojtyła pokazał, że istnieje droga sensownego łączenia dbałości o siebie i swoją grupę z pilnowaniem dobra wspólnego i to jest klucz do dzisiejszych czasów.
KAI: Dziękuję za rozmowę.
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS