108. rocznica nadania praw miejskich. Galeria zdjęć z początków naszego miasta

Zdjęcie wykonane pod koniec XIX wieku.

Jan Szczepkowski, burmistrz Pruszkowa

ps. Na pocztówce jest błąd. Widoczna na zdjęciu ulica nazywała się Starowiejska. Obecnie jest to ul. Kościuszki.

Widok z dachu, lub może nawet komina, Fabryki Fajansu Jakuba Teichfelda w stronę północną. Na pierwszym planie zasłane cembrowinami place gospodarcze Fabryki Ultramaryny Emila Sommera i Dawida Nowera. Przy prawej krawędzi zdjęcia widać mały fragment głównego budynku fabrycznego. Za płotem biegnie ulica Kościelna, przy której widoczny jest, na rogu z ul. Helenowską (Prusa) dom nr 26 i fragment domu nr 22, narożnego z ul. Krótką (Potulickiego). Między nimi, wewnątrz kwartału, sięgającego ul. Szerokiej (Kraszewskiego), widoczne są oficyny, budynki gospodarcze, a nawet mały sad z pobielonymi wapnem drzewkami. Na tle parku pałacowego widać wysoki dom nr 46, zaś między drzewami – sam pałac. Po lewej stronie zdjęcia biegnie ul. Helenowska (Prusa), przy niej zaś widać: dom nr 42, bliźniacze nr 40 i 38, dalej białą ścianę szczytową apteki Józefa Bielawskiego (nr 32, narożna z ul. Niecałą). W głębi po lewej widoczna zabudowa ul. Niecałej – m.in. rytualna łaźnia żydowska oraz Fabryka Farb Drukarskich Karola Ratnera.

Zdjęcie przedstawia bramę wjazdową do Fabryki Ołówków Stanisława Majewskiego (ul. Ołówkowa 1) – jednego z licznych niegdyś, a dziś jedynego zakładu przemysłowego, wzniesionego w II połowie XIX wieku na atrakcyjnych działkach w pobliżu linii kolejowej. Posesję tę zakupił pierwotnie Adolf Rothstein i w 1879 roku wzniósł zabudowania odlewni żelaza. Firma niebawem zbankrutowała, a w 1894 roku zabudowania kupiło Towarzystwo Udziałowe Wyrobu Ołówków, założone w 1889 roku i posiadające już mała fabrykę w Warszawie. Po przeniesieniu produkcji do Pruszkowa zakład znacznie rozbudowano, a znakomita koniunktura zapewniła wytwórni dominującą pozycję na rynkach europejskich.

Na rysunku przedstawione są, w całej swej okazałości, świeżo wzniesione gmachy Warszawskiej Lecznicy dla Obłąkanych, oddane do użytku w 1891 roku. Widoczna na pierwszym planie droga dojazdowa, to dzisiejsza ul. Partyzantów, mniej-więcej u zbiegu z dzisiejszymi ulicami Niską i Wysoką. Najwyższy budynek to gmach administracji Lecznicy. Symetrycznie, po jego lewej stronie widoczny jest pawilon II (żeński), zaś po prawej – pawilon I (męski). Na lewym skraju zdjęcia widać również część pawilonu VI (żeńskiego), a w głębi – prawosławną kaplicę szpitalną. Nad dachami pawilonów widać również wieżę ciśnień i komin, będące elementami pawilonu gospodarczego, mieszczącego m. in. elektrogenerator, kuchnię i pralnię. Dalsze zabudowania, położone w głębi posesji, na rysunku nie są już widoczne.

Zdjęcie przedstawia dom Jana Szczepkowskiego przy ul. Kościuszki 43. Jego właściciel był znanym działaczem społecznym, literatem – autorem kilkunastu książek historycznych i podróżniczych, a także jednym z pierwszych burmistrzów Pruszkowa. Budynek zaś zapisał się na trwałe na kulturalnej mapie naszego miasta, gdyż w latach 1907-1973 był siedzibą pruszkowskiej Biblioteki, założonej półlegalnie w 1903 roku z inicjatywy pruszkowskich społeczników i przemysłowców – nie bez udziału samego Szczepkowskiego. Właściciel mieszkał na piętrze; do biblioteki, zajmującej większość pomieszczeń parteru, wchodziło się od strony ul. Kościuszki, zaś w lokalu narożnym działał bar mleczny.

Tył kamienicy Jana Szczepkowskiego

Jan Szczepkowski z rodziną przy Parku Sokoła, ul. Kościuszki

Zdjęcie przedstawia willę rodziny Zielińskich „Anielin”, stojącą w parku o tej samej nazwie. Park „Anielin”, podobnie jak sąsiednie parki Bersohna i Potulickich powstały w połowie XIX wieku na szerokim pasie ziemi wzdłuż południowego brzegu Utraty, którego właścicielem, jak zresztą całego pruszkowskiego majątku, był rosyjski kupiec Iwan Skwarcow (był on również właścicielem Pałacu Saskiego w Warszawie). Przyległy do rzeki teren, wykarczowany pod uprawy rolne jeszcze w średniowieczu, postanowił on zalesić. Po uwłaszczeniu i parcelacji majątku, dziewięciomorgowy grunt między dzisiejszymi ulicami Prusa, Zimińskiej-Sygietyńskiej i Różaną nabył w 1875 roku warszawski rejent Marceli Zieliński i wybudował tam swą letnią rezydencję. Zadbał też o park, w którym wykopano stawy i usypano sztuczne wyspy. Willa spłonęła jednak w czasie walk pod Pruszkowem w 1914 roku i choć park pozostawał własnością prywatną, wstęp do niego był otwarty dla wszystkich. Dopiero w 1930 roku Rada Miasta wykupiła go z przeznaczeniem na park miejski. Odbywały się tu festyny, działała strzelnica, wzniesiono drewnianą tancbudę, zimą urządzano ślizgawki. W 1969 roku park przecięła Aleja Wojska Polskiego, rozdzielając go na dwie części.

Zdjęcie, wykonane z drewnianego w tym czasie wiaduktu drogowego na ul. Pęcickiej – dziś Alei Armii Krajowej – w stronę północną. Kremowo-granatowe wagoniki EKD odjechały właśnie z pruszkowskiego przystanku i zmierzają do Komorowa. Na drugim peronie zgromadziło się już zaś kilku podróżnych, oczekujących na pociąg w stronę Warszawy. Przy obu peronach stoją drewniane poczekalnie, w głębi widać zaś kolejową podstację elektryczną. Po prawej stronie zdjęcia, w głębi, widać zabudowania folwarku Wyględówek, a dalej – mur szpitala tworkowskiego. Po lewej stronie zwraca zaś uwagę dość egzotyczny w mazowieckim krajobrazie dom z wysokim, półszczytowym dachem, zakończonym szparogami, stojący na posesji przy ul. Kraszewskiego.

Fabryka Ołówków ST. Majewski

Ulica Helenowska to obecna Prusa. Ujęcie wykonano z balkonu, najprawdopodobniej domu nr 19. Widoczne domy w zachodniej pierzei – nr 42, w którym, jak wskazują szyldy, mieścił się zajazd oraz wydawano „Śniadania-obiady-kolacje”, oraz bliźniacze nr 40 i 38. Dalej narożne z ul. Niecałą domy nr 34 – w okresie międzywojennym mieszczący sklep Stanisława Timmego i 32 – apteka Józefa Bielawskiego. Jeszcze dalej – narożne domy nr 26 i 24, flankujące wjazd w ul. Kościuszki. Na ulicy widoczne tory tramwajowe, po prawej zaś – koń z wozem, „zaparkowany” na wysokości dzisiejszego sklepu spożywczego. Warto dodać, że na tyłach posesji nr 38 i 40 wzniesiona została jedyna pruszkowska synagoga. Był to drewniany, parterowy, podłużny budynek o niewyszukanej architekturze.

Na fotografii przedstawiona jest willa rodziny Hoserów przy ul. Żbikowskiej 56. Jej właściciele to znana rodzina ogrodnicza, której historię na ziemiach polskich zapoczątkował przybyły z Czech Piotr Hoser. W połowie XIX wieku założył on wraz z braćmi w Warszawie firmę ogrodniczą “Bracia Hoser”, która szybko osiągnęła pozycję potentata w swojej branży. Z powodu braku dogodnych do uprawy gruntów w obrębie miasta, w 1898 roku syn Piotra, Piotr Ferdynand Hoser, nabył ziemię na pograniczu Żbikowa i Duchnic, na której już rok później stanęły budynki, wzniesione według projektu Czesława Domaniewskiego – późniejszego twórcy pruszkowskiego kościoła parafialnego.

Żbikowska parafia jest jedną z najstarszych na Mazowszu. Powstała w czasach, gdy Stara Warszawa nie posiadała jeszcze kościoła; co więcej, nie istniała jeszcze nawet najstarsza warszawska parafia na Służewiu. Nie wiadomo, przez kogo i kiedy została erygowana, a przekazywany przez tradycję rok 1236 nie wytrzymuje krytyki historycznej. Źródła wskazują jedynie, że w 1236 roku parafia już od jakiegoś czasu istniała. Około 1450 roku, w miejscu pierwszej, drewnianej zapewne świątyni, stanął murowany kościół, który mimo zawieruch dziejowych, przetrwał blisko 500 kolejnych lat. Budowę obiektu istniejącego do dziś rozpoczęto zaś w 1906 roku według projektu Henryka Juliana Gaya i ukończono w 1914 roku. Kilka miesięcy później budowla została ciężko uszkodzona przez niemiecką artylerię.

Zdjęcie niemieckich oficerów wykonane podczas I wojny światowej przez najbardziej znanego pruszkowskiego fotografa Dawida Abramowicza w bramie kamienicy w której mieścił się jego zakład przy ul. B. Prusa 13 ( dziś 21).

Zniszczony po I wojnie światowej Pałacyk Sokoła w Parku Kościuszki. Zegar na wieży pojawił się dopiero w latach 70. XX wieku.

Budynek ten powstał w 1908 r. jako jeden z elementów kompleksu Zakładów Naprawczych Taboru Kolejowego. Najpierw służył jako szpital dla pracowników kolei, później w 1919 r. zaadaptowano go na potrzeby szkoły podstawowej, która istniała do 1974 r., jej miejsce zajęła szkoła zawodowa. W latach 80-tych budynek zmienił się w hotel turystyczny Tramp. Po likwidacji ZNTK trafił w ręce prywatne.

Zdjęcie wykonane w Archangielsku w 1873 roku, gdzie urodził się przyszły burmistrz Pruszkowa. Jego rodzice pochodzili z Królewca czyli Prus Wschodnich.

Pochodzenie: Prusy Wschodnie, miejsce urodzenia: Rosja. Większość życia spędził w Polsce. Losy pierwszego burmistrza Pruszkowa pokazują jak multikulturowa była XIX – wieczna Europa.

Burmistrz Edmund Wargenau, nie tylko z powodzeniem ukończył studia wyższe. Był również poligliotą, który znał język: polski, niemiecki, rosyjski i angielski.

Burmistrz Pruszkowa po zakończeniu kariery w samorządzie, działał w organizacji pomocowej stworzonej przez amerykański rząd. Jej celem było dostarczanie żywności do Polski. Na zdjęciu widoczna jest oryginalna legitymacja z tego okresu.