Reforma TK. Komisja sprawiedliwości za poprawkami Senatu

Nowelizacja ustawy o TK zakłada, że sędziowie Trybunału będą wybierani przez Sejm większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Kandydaci mają mieć od 40 do 70 lat i w 4-letnim okresie poprzedzającym wybór nie mogą sprawować mandatu posła, senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego, być członkiem Rady Ministrów ani partii politycznych. 

Ponadto ustawa skraca kadencję prezesa TK do 3 lat z prawem do powołania na drugą kadencję. Ustanawia też 14-dniowy termin odebrania ślubowania sędziowskiego przez prezydenta, liczony od dnia wyboru przez Sejm.

Przepisy wprowadzające ustawę o Trybunale Konstytucyjnym zawierają regulacje przejściowe, dostosowujące i uchylające obecnie obowiązujące ustawy odnoszące się do funkcjonowania Trybunału.

Senat zaproponował 66 poprawek do nowelizacji ustawy o TK i dwie poprawki do ustawy wprowadzającej nowelę. Większość poprawek ma charakter redakcyjny i porządkujący.

Sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka zarekomendowała przyjęcie przez Sejm prawie wszystkich senackich poprawek, w tym wszystkich poprawek merytorycznych.

Poprawki izby wyższej do nowelizacji ustawy o TK poparte przez komisję to m.in. wprowadzenie zasady, by sędzia TK, któremu prezydent z jakichkolwiek powodów nie umożliwił uroczystego złożenia ślubowania w ciągu 14 dni od dnia wyboru, mógł złożyć ślubowanie w formie pisemnej, z podpisem notarialnie poświadczonym i następnie przekazać je marszałkowi Sejmu.

Kolejna poprawka, której przyjęcie rekomenduje komisja, rozszerza katalog urzędów i funkcji, których sprawowanie ogranicza możliwość kandydowania do TK bez zachowania 4-letniej karencji. Do katalogu, w którym są m.in. posłowie, senatorowie, a także ministrowie, dołączono prezydenta i wiceministrów. 

Akceptację komisji uzyskała również poprawka zakładająca wprowadzenie pełnej jawności oświadczeń majątkowych sędziów i zrównanie wszystkich sędziów TK w stanie spoczynku w zakresie dopuszczalnego wymiaru czasu pracy naukowej (na pełnym etacie).

Inna z poprawek, za którą opowiedziała się komisja, zakłada, że zażalenie na postanowienie prezesa TK o odmowie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego rozpatrywać będzie Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK, zamiast pełnego składu Trybunału. 

Kolejna – umożliwia Rzecznikowi Praw Dziecka i prezesowi NIK zgłoszenie udziału w każdym postępowaniu przed TK Rzecznika Praw Obywatelskich. Takie uprawnienie ma obecnie Rzecznik Praw Obywatelskich.

Komisja opowiedziała się także za poprawką, zgodnie z którą sędzia TK nie będzie mógł orzekać w sprawie aktu prawnego, w którego wydaniu kiedykolwiek uczestniczył jako poseł lub senator, jak również za propozycją, by usunąć możliwość ubiegania się asystentów z TK o uzyskanie uprawnień prawniczych.

Komisja przychyliła się też do poprawki izby wyższej, zgodnie z którą skarżący do Trybunału będą mogli zastrzec nieujawnianie swoich danych osobowych w orzeczeniach TK ogłaszanych w Dzienniku Ustaw i Monitorze Polskim. Stosowną poprawkę w tej sprawie dodano też do przepisów wprowadzających ustawę o TK. 

Druga poprawka do przepisów wprowadzających – zaaprobowana przez komisję – skraca terminy uchwalenia regulaminu TK i statutu Kancelarii przez Zgromadzenie Ogólne, a także ustanawia termin wydania przez prezesa Trybunału i szefa Kancelarii ogółu niezbędnych aktów wewnętrznych.

Posłowie PiS zasiadający w komisji sprawiedliwości oponowali przeciwko zapisom obu ustaw. Według Pawła Jabłońskiego (PiS) obiema regulacjami koalicja rządząca pogłębia chaos prawny. 

– Nie sposób tej ustawy poprawić, bo ona jest w całości niekonstytucyjna. Chcecie uznać wyroki TK za niebyłe. Wczoraj premier wycofał swoją własną kontrasygnatę. Posuwacie się coraz dalej – ocenił Jabłoński.

– To jest kolejny odcinek serialu ‘bezprawna jazda bez trzymanki’. Próbujecie tworzyć prawo, które obala konstytucję. Poprawki Senatu jeszcze bardziej pogłębiają ten stan. Rządzicie wytycznymi, uchwałami, nie oglądając się na prawo, co potwierdza wczorajsze uchylenie kontrasygnaty – dodał Sebastian Kaleta (PiS). 

Chodzi o uchylenie przez premiera Donalda Tuska swojej kontrasygnaty pod postanowieniem prezydenta Andrzeja Dudy ws. wyznaczenia sędziego Krzysztofa Wesołowskiego na szefa zgromadzenia Izby Cywilnej SN.

Nowa ustawa o Trybunale Konstytucyjnym i przepisy wprowadzające ustawę zostały uchwalone przez Sejm 24 lipca. Razem z przyjętą w marcu uchwałą Sejmu i propozycją zmiany konstytucji stanowią pakiet kompleksowej reformy TK.

Według zamierzeń, po wprowadzeniu reformy moc utracą trzy ustawy obecnie odnoszące się do funkcjonowania Trybunału: o statusie sędziów TK, o organizacji i trybie postępowania przed TK oraz przepisy wprowadzające ustawę o organizacji i trybie postępowania przed TK. Jednocześnie – jak przewidziano – wydane w ostatnich latach wyroki TK w składzie z udziałem “osób nieuprawnionych do orzekania” mają być “nieważne i niewywierające skutków“.

W ustawie wprowadzającej reformę TK przewidziano, że po wejściu w życie nowych przepisów obecni sędziowie TK mogliby złożyć oświadczenia, że przechodzą w stan spoczynku. Obowiązki prezesa TK ma przejąć sędzia o najdłuższym stażu sędziowskim, zaś Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK ma przedstawić prezydentowi kandydatów na prezesa.

Zgodnie z nową ustawą o TK, sędziów trybunału ma wybierać indywidualnie Sejm na 9-letnią kadencję większością 3/5 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

Obecnie przepisy mówią o tym, że Sejm wybiera sędziów bezwzględną większością głosów. Ma to pozwolić wybrać do TK osoby, które posiadają autorytet prawniczy i w większym stopniu są uznane przez wszystkie siły polityczne.

Ponadto – według ustawy o TK – mają zwiększyć się kompetencje Zgromadzenia Ogólnego Sędziów TK. Poszerzony ma też zostać krąg podmiotów mogących zgłaszać kandydatów na sędziów TK. Istotną zmianą będzie też rozszerzenie zakresu rozpoznawania skarg konstytucyjnych.

Równolegle w Senacie toczą się prace nad projektem zmiany konstytucji dotyczącym TK. Tam również, w komisji ustawodawczej, zostało w początkach lipca przeprowadzone wysłuchanie publiczne dotyczące planowanych zmian. 

W ostatnim czasie senacka komisja rozpatrzyła postulaty, które zgłoszono podczas tego wysłuchania. Kontynuacja prac komisji w sprawie TK ma nastąpić jesienią.