Nasze Miasto: Ważna rocznica dla Częstochowy – połączenie dwóch miast w jedno. Tak kiedyś wyglądało miasto!

Jeszcze prawie 200 lat temu istniały dwie sąsiedzkie miejscowości: Stara Częstochowa nad Wartą, obsługująca szlaki handlowe, oraz Nowa Częstochowa – przy Jasnej Górze, służąca m.in. pielgrzymom. Rozwój obu miejscowości doprowadził do stworzenia wspólnego organizmu miejskiego. Miało to miejsce 19 sierpnia 1826 roku za sprawą decyzji Rady Administracyjnej Królestwa Polskiego.

Połączenie Starej i Nowej Częstochowy było śmiałym pod względem urbanistycznym planem połączenia dwóch ośrodków miejskich. Jak podaje Encyklopedia Częstochowy zjednoczenie to było efektem realizacji idei uprzemysłowienia Królestwa Polskiego oraz uformowania nowoczesnej struktury gospodarki miejskiej. Jeszcze kilkaset lat wcześniej oba ośrodki nie pałały do siebie miłością i używając współczesnego porównania – niczym Lidl z Biedronką toczyły “wojny podjazdowe”. Nie spierały się jednak o to, kto ma najtaniej, ale o to co najcenniejsze – ziemie. W XIV wieku sporny z klasztorem był obszar wsi Barbara z tamtejszym kościołem, który został przez klasztor zagarnięty i pomimo protestów miasta i korzystnych dla niego wyroków sądów królewskich pozostał we władzy zakonu aż do upadku państwa.

Życie Starej Częstochowy skupiało się na terenie dzisiejszego Starego Miasta. To tutaj, tuż przy rzece Warta, żyli i pracowali ówcześni częstochowianie. Wytyczono tu mury miejskie, był ratusz, miejska waga i targowisko. Z kolei Nowa Częstochowa była tworem przyklejonym do jasnogórskiego klasztoru, który rozwinął się znacznie od momentu przywiezienia na jasnogórskie wzgórze obrazu czarnej madonny.

Połączenie obu miast zostało zrealizowane dopiero w XIX wieku, kiedy to stopniowo, w latach 1818–1826, zjednoczono oba ośrodki. Pracami kierował prezes Komisji Województwa Kaliskiego Józef Radoszewski, a dzieło scalenia obu miast nadzorował desygnowany na inspektora fabryk i komisarza obwodu wieluńskiego Antoni Dunin. Wspólnie realizowali je burmistrz Starej Częstochowy Aleksy Toliński oraz Nowej Częstochowy Jan Muszyński. Impulsem do tych działań stało się rozporządzenia namiestnika w sprawie regulacji miasta z 19 VI 1817 oraz dekret namiestnika o funduszu żelaznym dla budujących się w Częstochowie (29 IV 1825).

Kluczowym przedsięwzięciem było wytyczenie arterii komunikacyjnej pomiędzy kościołem parafialnym św. Zygmunta a Jasną Górą.

Jak podaje Zbisław Janikowski w książce “Częstochowa. Historie mniej znane”, wytyczenie Alei NMP było największym osiągnięciem urbanistyki polskiej tamtych czasów. – Wystawiło ono najwyższą notę urbanistom, którzy wykazali się niespotykaną inwencją i zdolnością przewidywania. Po niemal 200 latach Aleje należą nadal do najnowocześniejszych ulic miast polskich – podkreśla Janikowski. Jest to też jedyna bodaj na świecie aleja, która otrzymała nazwę Najświętszej Marii Panny.

Powstanie alei poprzedzone było pracami mierniczymi i regulacyjnymi, które zakładały utworzenie trzech rynków: przed kościołem pw. św. Zygmunta (dzisiejszy pl. Ignacego Daszyńskiego), w rejonie kościółka pw. św. Jakuba (dzisiejszy pl. Władysława Biegańskiego) oraz w pobliżu klasztoru jasnogórskiego, który ostatecznie nie został zrealizowany.

– Uporządkowanie i zagospodarowanie nowej osi komunikacyjnej spowalniały kwestie własnościowe oraz powodowały trudności dotyczące infrastruktury, np. zlikwidowanie cmentarza przed kościołem św. Zygmunta, konieczność wyburzenia niektórych domów i budynków gospodarczych, zbudowania mostów, urządzenie studni itp. Nowa oś komunikacyjna, w formie nowoczesnego traktu kołowo-pieszego, z dwoma szpalerami drzew, otworzyła perspektywę na wzgórze Jasnej Góry, zainicjowała powstanie nie tylko reprezentacyjnej alei, ale całego zespołu śródmiejskiego – z ratuszem, szpitalem, placem targowym oraz podjasnogórskim parkiem miejskim – pisze Andrzej Kuśnierczyk w Encyklopedii Częstochowy.

Prezydentem nowego miasta, które zyskało prawa i prerogatywy zarezerwowane dla miast wojewódzkich, został Józef Gąsiorowski, do czasu jego zainstalowania (w październiku 1826) obowiązki prezydenta pełnił burmistrz Starej Częstochowy J. Muszyński, któremu powierzono funkcję pierwszego radnego, drugim radnym został Tomasz Müntzer (dotychczasowy kasjer Starej Częstochowy).

Za dwa lata miasto będzie świętowało okrągłą rocznicę 200 lat od tego wydarzenia. Warto zatem dobrze się do niej przygotować.