Tajemnice starożytnych grobowców w Garbaczu

Już po raz czwarty naukowcy z Państwowego Muzeum w Warszawie – archeolodzy Barbara i Sławomir Sałacińscy prowadzili badania archeologiczne na zlokalizowanym w Garbaczu, w gminie Waśniów cmentarzysku.
Jak mówili archeolodzy – stanowi ono zbiór wiedzy na temat życia prehistorycznych społeczności, w tym osad pierwszych rolników na ziemiach polskich. Podobne miejsca odkryto w pobliskich Broniszowicach i w Stryczowicach. Naukowcy datują je na młodszą epokę kamienia. W przypadku Garbacza to IV -III tysiąclecie przed Chrystusem.

-Cmentarzyska tworzą monumentalne grobowce megalityczne o konstrukcjach zbudowanych z dużych brył i bloków kamiennych. Mają one zarys trójkąta lub trapezu i osiągają ponad 30 metrów długości oraz około 1,5 metra szerokości. Ich dna wyłożone były płaskimi płytami, z obstawami i pokrywami. Wyposażenie zmarłych w drogę w zaświaty stanowiły nieliczne, ale bardzo wartościowe przedmioty. Znajdujemy tam gliniane naczynia, puchary, amfory, flasze, a także wartościowe narzędzia – topory, noże wykonane z kamienia i krzemienia, nierzadko importowane z południowego wschodu, głównie z Wołynia – mówi Barbara Sałacińska, starszy kustosz Państwowego Muzeum Archeologicznego w Warszawie. -Tego typu importy świadczą o poziomie życia tamtejszych  społeczności. Są dowodem na szeroko zakrojoną wymianę towarową i to na duże odległości. Międzyregionalne kontakty potwierdzają wysoki poziom życia, za czym idą rozbudowane formy osadnicze i pogrzebowe, które znalazły się w orbicie europejskiej idei megalitycznej.
Monumentalne cmentarzyska z gminy Waśniów stanowią bardzo istotną część neolitycznego, megalitycznego centrum na ziemiach polskich i szeroko pojętej Sandomierszczyźnie. Badania archeologiczne związane z tą problematyką prowadzi od lat 90. XX wieku Państwowe Muzeum Archeologiczne w Warszawie. Ich realizacja nie byłaby możliwa bez wsparcia Świętokrzyskiego  Konserwatora Zabytków w Kielcach, a przede wszystkim bez udziału lokalnego samorządu.
Wójt gminy Krzysztof Gajewski jest wielkim orędownikiem badań wykopaliskowych. Uczestniczy w ich każdej edycji i wraz z naukowcami odkrywa kolejne tajemnice starożytnych grobowców w Garbaczu. Niestety stan grobowców jest fatalny i jak potwierdzają naukowcy – badania mają charakter ratowniczy i ich kontynuacja jest niezbędna, gdyż mogą doprowadzić do rozpoznania na wysokim współcześnie, poziomie metodycznym, przebadania i dokumentacji bezcennego dziedzictwa kulturowego.