Działalność gospodarcza w formie fundacji lub stowarzyszenia a podatki

Osoby fizyczne prowadzące tzw. jednoosobową działalność gospodarczą oraz spółki prawa handlowego z reguły są zobowiązane do płacenia podatku od sprzedawanych towarów lub świadczonych usług (VAT). W zależności od przedmiotu działalności stawki podatku VAT są bardzo zróżnicowane i wynoszą odpowiednio 23%, 8%, 5% lub nawet 0%. Ponadto osoby prowadzące działalność gospodarczą w formie m.in. spółek kapitałowych (z ograniczoną odpowiedzialnością, akcyjna), w tym na etapie spółek kapitałowych w organizacji, oraz w formie spółki komandytowo-akcyjnej, muszą płacić podatek od osób prawnych (CIT), a przedsiębiorcy prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą – PIT. Warto przy tym pamiętać, że opodatkowaniu podatkiem CIT podlegają również wszystkie te spółki osobowe, które mają siedzibę lub zarząd w innym państwie, jeżeli zgodnie z przepisami tego państwa są traktowane jak osoby prawne i podlegają w tym państwie opodatkowaniu od całości swoich dochodów bez względu na miejsce ich osiągania. 

Mniejsze obciążenia podatkowe dla fundacji 

Zgodnie z art. 1 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o fundacjach (Dz.U.2018, poz. 1491 4) fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami. Należy podkreślić, że katalog celów działalności fundacji ma charakter otwarty, w związku z czym przedmiot jej działalności może wykraczać poza ramy zakreślone przykładami wymienionymi w tym przepisie. Niewątpliwie jednak cele działalności fundacji muszą być społecznie lub gospodarczo użyteczne. Jak stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 8 lutego 1994 r., sygn. akt SA/Lu 1321/93: „Cele fundacji, będące jednym z warunków do wyłączenia dochodu fundacji od podatku dochodowego od osób prawnych(…) muszą wynikać wprost ze statutu fundacji; nie mogą być ustalane przez organy podatkowe w drodze wykładni, do której organy te nie są uprawnione. . Podobny pogląd wyraził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 10 marca 2004 r., sygn. akt III SA 1968/02. Z kolei w wyroku z dnia 26 października 2005 r., III SA/Wa 2262/05 ten sam Sąd wskazał, że cele statutowe fundacji są to cele, które fundatorzy wyznaczają jej w statucie, inne niż funkcjonowanie fundacji jako podmiotu prowadzącego działalność zarobkową.

Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów, przy czym wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie może być mniejsza niż 1000,00 złotych (art. 5 ust. 5 ww. ustawy). Działalność gospodarcza prowadzona przez fundację musi mieć przy tym ścisły związek z jej celami statutowymi i nie może być odrębnym celem fundacji. Warto zauważyć, że fundacje mogą prowadzić każdy rodzaj działalności gospodarczej, pod warunkiem, że ustawy szczególne nie zastrzegają do jej prowadzenia określonej formy przedsiębiorców. Trzeba przy tym pamiętać, że możliwość prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej musi być określona w statucie fundacji. Zgodnie z art. 11 ust. 1 ww. ustawy podjęcie przez fundację działalności gospodarczej nie przewidzianej w statucie wymaga uprzedniej zmiany statutu. 

Prowadzenie działalności gospodarczej w formie fundacji może skutkować obniżeniem obciążeń podatkowych, co oczywiście skutkuje zwiększeniem zysku. Zgodnie z art. 43 ust. 1 pkt 31 lit. b) Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz.U.2011.177.1054 z dnia 2011.08.26) zwalnia się od podatku VAT usługi oraz dostawę towarów ściśle z tymi usługami związaną, realizowane przez organizacje powołane do realizacji celów o charakterze m.in. filantropijnym lub obywatelskim – w zakresie interesu zbiorowego swoich członków, wykonywane na rzecz ich członków w zamian za składki, których wysokość i zasady ustalania wynikają z przepisów statutowych tych podmiotów, pod warunkiem że podmioty te nie są nastawione na osiąganie zysków, jeżeli zwolnienie nie spowoduje naruszenia warunków konkurencji. A zatem jeżeli zostaną spełnione warunki określone w tym przepisie, fundacja jest zwolniona od podatku VAT. Ponadto fundacja może korzystać ze zwolnienia od VAT w szerszym zakresie, jeżeli uzyska status organizacji pożytku publicznego – w takiej sytuacji zwalnia się od podatku dostawę określonych towarów nabytych przez fundację w drodze darowizny otrzymanej w związku ze zbiórką publiczną lub za środki pieniężne pozyskane ze zbiórki publicznej. W razie braku spełnienia któregoś z ww. warunków fundacja może skorzysta ze zwolnienia podmiotowego na zasadach ogólnych, czyli do wartości sprzedaży 150 000 zł, zgodnie z art. 113 ust. 1 ustawy o VAT. Z kolei zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 4 Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (Dz.U.2019, poz. 865) wolne od podatku CIT są dochody podatników, których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – w części przeznaczonej na te cele. A zatem jeżeli cele statutowe fundacji są zbieżne z celami wymienionymi w powyższym przepisie, to fundacja korzysta ze zwolnienia od CIT. Warto też zwrócić uwagę na art. 16 ustawy o fundacjach, zgodnie z którym nabycie przez fundację w drodze spadku, zapisu lub darowizny pieniędzy lub innych rzeczy ruchomych albo praw majątkowych jest wolne od podatku od spadków i darowizn.

W tym miejscu należy zwrócić uwagę na możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w ramach fundacji prywatnej, przewidzianej w przepisach niektórych państw. Fundacja taka mogłaby prowadzić działalność również w Polsce, poprzez utworzenie przedstawicielstwa na zasadach określonych w art. 19 ustawy o fundacjach.

Polecamy: Przewodnik po zmianach przepisów 2019/2020

Ulgi podatkowe dla stowarzyszeń

Odnośnie prowadzenia działalności gospodarczej w formie stowarzyszenia wskazać należy na art. 34 Ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 r. – Prawo o stowarzyszeniach (Dz.U.2019, poz. 713), zgodnie z którym stowarzyszenie może prowadzić działalność gospodarczą, według ogólnych zasad określonych w odrębnych przepisach. Trzeba przy tym podkreślić, że dochód z działalności gospodarczej stowarzyszenia służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 27 lutego 1990 r., sygn. akt III PZP 59/89: „Dochód stowarzyszenia uzyskany z działalności gospodarczej służy realizacji celów statutowych i nie może być przeznaczony do podziału między jego członków także wówczas, gdy są pracownikami stowarzyszenia”. Poza tym stowarzyszenie prowadzące działalność gospodarczą korzysta ze zwolnień od podatków VAT i CIT w takim samym zakresie, w jakim zwolnienia te przysługują fundacjom spełniającym warunki do uzyskania takich zwolnień. Niezależnie od tego, zgodnie z art. 17 ust. 1 pkt 5 ustawy o CIT wolne od podatku są dochody spółek, których udziałowcami (akcjonariuszami) są wyłącznie organizacje działające na podstawie ustawy – Prawo o stowarzyszeniach, a których celem statutowym jest działalność wymieniona w pkt 4 (omówiona powyżej przy fundacji) – w części przeznaczonej na te cele oraz przekazanej na rzecz tych organizacji. Należy jednak zauważyć, że – w przeciwieństwie do fundacji – stowarzyszenie nie jest zwolnione od podatku od spadków i darowizn.

Russell Bedford
Artykuł pochodzi z RB Magazine wydawanego przez Russell Bedford