Odruchy pierwotne – jak mogą zaburzać rozwój dziecka?

Każdy zdrowy noworodek w odpowiedzi na określoną stymulację fizyczną wykazuje charakterystyczne reakcje, które nazywamy odruchami pierwotnymi. Wraz z dorastaniem i rozwojem mózgowego płata czołowego ulegają one jednak wygaszaniu i u dorosłych są już nieobecne. Proces ów może jednak zostać zakłócony, a wówczas zachowane odruchy pierwotne bywają przyczyną problemów natury psychicznej i fizycznej.

1. Zaburzenia odruchów pierwotnych u noworodków
2. Jakie znamy odruchy pierwotne?
3. Odruchy pierwotne u dorosłych
4. Możliwe powikłania przetrwałych odruchów pierwotnych
5. Dlaczego niektóre odruchy pozostają niewygaszone?
6. Czy przetrwałe odruchy może zintegrować?

Odruchy pierwotne to refleksy, które wykształcają się jeszcze w życiu płodowym i mają na celu chronić dziecko w okresie, gdy nie jest ono jeszcze w stanie działać intencjonalnie. Ich istnienie związane jest więc z rozwojem pnia mózgu, jednej z pierwszych części systemu nerwowego. W wieku 4-6 miesięcy mózg rozwija się jednak do tego stopnia, że owe pierwotne refleksy zastępowane są świadomymi reakcjami motorycznymi. Obecność odruchów lub ich brak w danym momencie życia dziecka jest dla lekarzy ważnym kryterium diagnostycznym.

Zaburzenia odruchów pierwotnych u noworodków

W czasach prehistorycznych, gdy opieka nad dziećmi nie była tak rozwinięta i polegała głównie na instynkcie macierzyńskim, odruchy pierwotne mogły decydować o przetrwaniu noworodka. Dziś stopnień społecznej świadomości wśród matek oraz rozwój medycyny gwarantują ochronę i wsparcie maluszka od pierwszych dni życia, co w pewnym sensie redukuje potrzebę owych naturalnych refleksów. Mimo to ewolucja jak dotąd ich nie wyeliminowała, a, jak wyżej wspomniano, dla lekarzy są one podstawą oceny rozwoju neurologicznego noworodka.

Brak odruchu bądź jego nietypowy przejaw mogą sugerować zaburzenia w rozwoju pnia mózgowego lub podstawowych zwojów nerwowych. Osłabione refleksy motoryczne bywają wynikiem wcześniactwa lub niskiej wady urodzeniowej, ale mogą również zwiastować dysfunkcje na poziomie centralnego systemu nerwowego.

Jakie znamy odruchy pierwotne?

Za najważniejsze odruchy pierwotne uważa się odruch ssania i odruch szukania, które każą maluszkowi ułożonemu na piersi matki instynktownie poszukiwać sutka. Zdrowy noworodek, któremu włoży się palec do buzi powinien więc odruchowo zacząć go ssać – do drugiego miesiąca życia reakcja ta nie zależy od woli dziecka. Tak samo, dziecko automatycznie zwraca główkę w kierunku wszystkiego, co akurat dotyka jego policzka. Odruch szukania zaczyna powoli ustępować już pod koniec pierwszego miesiąca, a w wieku 4 miesięcy powinien być tylko wspomnieniem.

Za bardzo istotny uznaje się również odruch Moro – jedyny refleks, który może być wywołany bodźcami odbieranymi przez wszystkie zmysły. To on rozwija się w okresie płodowym jako pierwszy i uważany jest za kluczowy dla oceny funkcjonalności systemu nerwowego. Podczas aktywacji odruch Moro każe dziecku energicznie wyprostować nogi i ramiona, a te ostatnie rozłożyć gwałtownie do boku. Plecki wyginają się w łuk, główka odchyla się lekko do tyłu, a następnie, maluch zaciska dłonie w piąstki i powoli tuli je do klatki piersiowej. Ta reakcja może być sprowokowana przez hałas, ból, zmianę światła lub temperatury, a zwłaszcza zmianę pozycji główki czy nagły dotyk. Według naukowców odruch Moro w ewolucyjnej historii człowieka miał pomagać dziecku znajdować bezpieczną pozycję w trakcie noszenia przez matkę.

Inne kluczowe odruchy pierwotne obejmują:

• Odruch chwytny – gdy włożyć dziecku palce w dłoń automatycznie zaciśnie ono na niej kciuk i palce;
• Odruch kroczenia – gdy nóżki noworodka podniesionego do pionu dotkną twardej powierzchni, zaczyna on stawiać stopy jedna za drugą;
• Odruch Galanta – podczas drażnienia skóry z boku brzucha dziecka zgina ono cały tułów w drażnioną stronę;
• Odruch dłoniowo-bródkowy – podrażnienie okolicy kłębu kciuka wywołuje u niemowlęcia jednostronny skurcz mięśnia bródkowego;
• Odruch oczno-powiekowy – maluszek zaciska oczy w reakcji na światło;
• Odruch uszno-powiekowy – oczka zaciskane są w reakcji na głośny dźwięk.

Poza tym w pierwszym półroczu obserwuje się również asymetryczny odruch szyjny, który oznacza, że jeśli dziecko ma główkę zwróconą w jedną stronę, to ramię na tej stronie wyprostuje się, a na przeciwnej zegnie. Z kolei symetryczny odruch szyjny oznacza, że przy odgiętej do tyłu główce prostują się kończyny górne, a zginają dolne, przy główce pochylonej w przód zaś na odwrót. Do pierwotnych odruchów pozycji należy również toniczny odruch błędnikowy, który odgrywa istotną rolę w trakcie naturalnego porodu.
Poza tym warto wspomnieć również o odruchach skórnych, takich odruch Babińskiego, który łatwo zaobserwować głaskając stopę u niemowlęcia. Odruchowo wyprostuje ono wszystkie palce, podczas gdy dorosły, pozbawiony tego refleksu, raczej je podkuli.

Odruch Babińskiego – pogładzenie podeszwy niemowlęcia powinno prowokować wyprostowanie palców. Źródło: GOLFX/Shutterstock

Odruchy pierwotne u dorosłych

Większość odruchów pierwotnych powinna zaniknąć do 6 miesiąca życia – proces ten nazywamy integracją. Refleksy, które pozostają określa się jako niewygaszone.

Przetrwałe odruchy pierwotne kojarzone związane są z całym szeregiem schorzeń o podłożu neurologicznym. Zwłaszcza patologie płata czołowego, w tym choroba Alzheimera, schizofrenia czy stwardnienie rozsiane często współwystępują z niewygaszonymi refleksami z okresu niemowlęctwa. Przy atrofii mózgowej obserwuje się za to często odruch ssania i szukania.

U pacjentów z demencją wykrywa się odruch chwytny i odruchy Babińskiego – nie oznacza to, że pozostają one na całe życie, ale że mogą powracać wraz z rozwojem dysfunkcji układu nerwowego. Pojawienie się odruchu chwytnego u dorosłych może wręcz być zwiastunem postępującego porażenia najądrowego, podczas gdy powrót odruchu gładziznowego może zwiastować chorobę Parkinsona. Ten ostatni oznacza, że przy lekkim poklepywaniu przestrzeni między brwiami a nosem człowiek nieustannie mruga (normalnie powinien przestać mrugać po kilku puknięciach.

Tabela przedstawiająca możliwe powikłania niewygaszonych odruchów pierwotnych; opracowanie własne

Możliwe powikłania przetrwałych odruchów pierwotnych

Przetrwałe odruchy prymitywne nie muszą wcale oznaczać poważnej choroby. U wielu dzieci w wieku szkolnym obserwuje się niewygaszone refleksy, które są po prostu świadectwem zaburzonego dojrzewania centralnego układu nerwowego. Konsekwencje mogą mieć charakter motoryczny lub kognitywny.

W 2016 r. zespół polskich uczonych opublikował badanie, w którym powiązano przetrwałe odruchy pozycji z trudnościami w bieganiu, jeżdżeniu na rowerze, rzucaniu i chwytaniu piłki. Niestety, im dłużej te odruchy pozostają niewygaszone, tym większe ryzyko deformacji kręgosłupa. Niewygaszony asymetryczny odruch szyjny może również utrudniać wodzenie wzrokiem, podczas gdy przetrwały symetryczny odruch szyjny asocjowany jest z problemami ze skupieniem uwagi, nauką czy nawet siedzeniem za biurkiem. Coraz więcej dowodów wskazuje również, że inne niewygaszone refleksy mogą powodować podobne problemy fizyczne i psychiczne, a często skorelowane są nawet z zespołem deficytu uwagi z nadruchliwością (ADHD).

Warto dodać, że stopień zintegrowania poszczególnych odruchów może być bardzo różny – u niektórych osób przetrwają one w sposób umiarkowany lub nawet szczątkowy. W badaniu przeprowadzonym przez naukowców z Uniwersytetu Auburn w Montgomery w 2019 r. okazało się, że w jednej klasie liczącej 21 dzieci tylko jedno nie wykazywało żadnych odruchów pierwotnych, a aż połowa miała przynajmniej jeden refleks niewygaszony w znaczącym stopniu.

Za pomocą prostych ćwiczeń można zdiagnozować czy dziecko ma jakieś przetrwałe odruchy pierwotne. Źródło: narikan/Shutterstock

Dlaczego niektóre odruchy pozostają niewygaszone?

Na to pytanie naukowcy nie mają definitywnej odpowiedzi. Brakuje też jak dotąd pogłębionych studiów w tym zakresie. Jako prawdopodobne czynniki sprawcze wskazuje się przede wszystkim urazy doznane w czasie ciąży, podczas porodu lub tuż po nim oraz ekspozycję na alkohol, dym papierosowy i toksyny w trakcie życia płodowego. Nie bez znaczenia może być również wpływ cesarskiego cięcia, przedłużonej żółtaczki niemowlęcej oraz ograniczonego czasu spędzanego na podłodze w okresie niemowlęcym.

Czy przetrwałe odruchy może zintegrować?

Dobra wiadomość jest taka, że z niewygaszonymi odruchami da się pracować. Ćwiczenia oraz terapia zajęciowa pomagają je zintegrować, a im wcześniej przebiegnie ten proces, tym lepiej z punktu widzenia kognitywnego i fizycznego rozwoju dziecka. Specjalni terapeuci zajmują się oceną przetrwałych refleksów na podstawie prostych zadań motorycznych, a w razie potrzeby mogą pomóc dziecku poprzez stosowne ćwiczenia. Wszystkie przedszkolaki, które wyraźnie gorzej radzą sobie z koordynacją ciała, małą motoryką czy wykazują objawy wskazujące na ADHD lub zaburzenia spektrum autyzmu warto więc poddać badaniom. Może okazać się bowiem, że prosta terapia pozwoli dziecku lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami i poprawi jego osiągnięcia w szkole i aktywnościach sportowych.

Bibliografia

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ