80 lat temu, 29 maja 1943 r., w ruinach warszawskiego getta Niemcy rozstrzelali ok. 550 osób, głównie więźniów Pawiaka. Zwłoki polewano naftą i palono. „Choć była to największa egzekucja na terenie okupowanej Warszawy, nadal wiemy o niej zaskakująco niewiele” – powiedział PAP historyk z Biura Badań Historycznych IPN dr Paweł Kosiński.
W sobotę 29 maja 1943 r. Niemcy wymordowali w ruinach getta ok. 550 osób. Była to największa egzekucja na terenie Warszawy wykonana przed wybuchem powstania w 1944 r. Przytłaczającą większość rozstrzelanych stanowili mężczyźni i kobiety osadzeni w więzieniu śledczym gestapo na Pawiaku. Oprócz nich kilkadziesiąt osób przywieziono na egzekucję z więzienia mokotowskiego przy ul. Rakowieckiej. Mimo stłumienia zrywu w getcie Niemcy nie czuli się w Warszawie pewniej. Według raportu gubernatora dystryktu warszawskiego Ludwiga Fischera, przygotowanego dla gubernatora generalnego Hansa Franka, w kwietniu i maju doszło do niemal 300 napadów zbrojnych, w których wyniku zginęło wielu Niemców. Z perspektywy okupantów zaradzić temu miało nakręcanie spirali terroru
— powiedział PAP historyk z Biura Badań Historycznych IPN dr Paweł Kosiński.
Egzekucje na Pawiaku
Do pierwszej egzekucji więźniów Pawiaka na terenie getta doszło jeszcze w trakcie tłumienia powstania w 1943 r., gdy dowódcą SS i policji w dystrykcie warszawskim był brigadeführer SS Jürgen Stroop, było to 7 maja w ruinach domów przy nieparzystej stronie ul. Dzielnej. Rozstrzelano wówczas prawie stu więźniów. Warto przypomnieć, że Pawiak usytuowany przy ul. Dzielnej 24/26 znajdował się niemal naprzeciwko miejsca egzekucji. W następnych dniach więźniowie byli mordowani także w ruinach innych pobliskich kamienic.
Warto zwrócić uwagę, że dla planujących dyskretne masowe egzekucje zbrodniarzy hitlerowskich teren getta miał szczególną wartość. Po pierwsze – był izolowany od reszty miasta stale dozorowanym murem granicznym. Po drugie – zniszczone i opustoszałe kwartały zabudowy getta stanowiły trudno dostępne gruzowisko. Po trzecie – zrujnowane getto jeszcze dłuższy czas po stłumieniu zrywu przeczesywały w poszukiwaniu nielicznych Żydów ukrywających się w bunkrach patrole dowodzonego przez mjr. Otto Bundkego III batalionu 23 pułku policji SS (SS-Polizei-Regiment 23). Poza tym egzekucje w pobliżu Pawiaka nie wymagały transportowania ofiar na duże odległości
— wyjaśnił.
Choć egzekucja z 29 maja 1943 r. była największą na terenie okupowanej Warszawy, nadal wiemy o niej zaskakująco niewiele. Nie znamy ani pełnej listy ofiar, ani nazwisk morderców, ani wielu innych okoliczności tej zbrodni. Wśród znanych z nazwiska pomordowanych znaleźli się liczni cywilni i wojskowi konspiratorzy należący do Polskiego Państwa Podziemnego, jak również działacze komunistyczni z PPR oraz Gwardii Ludowej. Egzekucja trwała kilka godzin, przeprowadzono ją w godzinach przed- i wczesnopopołudniowych, a ciała ofiar zostały spalone
— tłumaczył dr Kosiński.
Wygadali się, że transport ten w całości zlikwidowano w kilku punktach getta, a dla zatarcia śladów zwłoki pomordowanych spalono na stosach drzewa oblanych naftą. Parę dni czuć było na Pawiaku dym i swąd palących się ciał
— wspominał po wojnie Leon Wanat, były więzień i pracownik kancelarii przyjęć Pawiaka.
Miał na myśli ukraińskich strażników, którzy przekazali informację o egzekucji polskim więźniom.
Apokaliptyczny obraz
Od wiosny 1943 r. konspiratorzy z Szarych Szeregów i innych organizacji podziemnych na murach stolicy malowali hasło „Pawiak pomścimy”.
W 1943 r. wprowadzono tzw. Überführungi (transporty) do getta, już wyludnionego. Tam rozstrzeliwano więźniów w różnych punktach i zwłoki palono w stosach. Z cel więźniów zabierano wraz z całym ich bagażem w celu upozorowania przed pozostającymi więźniami, że nie idą na transport śmierci. Ubrania i cały bagaż więźniom zabierano. Überführungi były do miasta i na teren getta. Gdy więźniowie byli wiezieni na rozstrzelanie do miasta, zostawiano ich w spodniach i koszulach i nakładano szerokie opaski na oczy (stare szmaty, skarpetki). Więźniowie, których rozstrzeliwano w getcie, byli tylko w spodniach, często w kalesonach, bez butów. Wiązano ich parami. Nawet w tych ostatnich momentach, np. szykowania się, ładowania do aut, odbywało się to wszystko przy akompaniamencie wrzasków, ryków, bicia, poszturchiwania itp. Więźniów ładowano do pojazdów w pozycji klęczącej i wywożono partiami na teren getta […]. Nie wszystkie grupy więźniów wywożono autem gdzieś dalej na teren getta. Wiele egzekucji przeprowadzano w bramie domu na Dzielnej 25 i 27. Tam prowadzono ich w ubraniach, a grupy żydowskie czyściły miejsce kaźni, zabierały ubrania, które więźniowie musieli zdjąć przed egzekucją. Czasami rozstrzeliwano już w drodze do tego domu. Tuż po wyjściu z bramy więzienia strzelano w tył głowy. Po śmierci też zdzierano ubrania
— zeznawał 3 sierpnia 1946 r. w Łodzi Leon Wanat.
Egzekucje w ruinach getta przeprowadzano przy wspomnianej ul. Dzielnej 25 i 27, przy ul. Nowolipki 29, a także przy Zamenhofa. Na rozkaz Niemców zwłoki palili żydowscy więźniowie m.in. przy ul. Gęsiej i Pawiej.
Dla zastraszenia mieszkańców Warszawy od jesieni 1943 do zimy 1944 r. Niemcy nasili terror w niepokornym mieście. Nowy dowódca SS i policji w dystrykcie warszawskim SS-Brigadeführer Franz Kutschera nakazał publiczne wykonywanie egzekucji. Zbrodniarze hitlerowscy zaniechali tego okrutnego procederu dopiero po zgładzeniu Kutschery w udanym zamachu, wykonanym 1 lutego 1944 r. przez żołnierzy oddziału specjalnego Kedywu Komendy Głównej Armii Krajowej „Pegaz”.
W ruinach getta Niemcy rozstrzeliwali więźniów aż do sierpnia 1944 r., czyli jeszcze w czasie Powstania Warszawskiego
— wskazał dr Kosiński.
Ostatnia ze znanych nam egzekucji odbyła się tam 13 sierpnia 1944 r. W grupie ponad 40 zamordowanych był m.in. niezwykle utalentowany przedwojenny konstruktor lotniczy, a w czasie okupacji konspirator, który wniósł duży wkład w rozpoznanie niemieckiego ośrodka badań rakietowych w Peenemünde oraz rozpracowanie wywiadowcze pocisków rakietowych V-2, inż. Antoni Kocjan. Według relacji świadków był skatowany przez gestapowców tak brutalnie, że na miejsce rozstrzelania współwięźniowie nieśli go na noszach.
CZYTAJ TEŻ:
— 80 lat temu sporządzono raport Stroopa. Archiwistka IPN: To jedyny taki dokument opisujący słowami i obrazami zbrodnie ludobójstwa
— Prezydent Izraela: „Większość bojowników Powstania w getcie warszawskim nie przeżyła, ale duch ludzki zwyciężył tutaj, na tej ziemi”
— „FAZ”: To nie bestie zorganizowały i bez skrupułów dokonały mordu na europejskich Żydach, ale całkiem zwykli, przeciętni Niemcy
pn/PAP
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS