450 lat Zgody Sandomierskiej

450 lat temu, w 1570 roku Wielkanoc wypadała dość wcześnie – 26 marca, dlatego polska szlachta przy świątecznym stole mogła przedyskutować ważne wydarzenie, które miało się odbyć dwa tygodnie później w Sandomierzu. Nasze miasto wyznaczono na miejsce obrad synodu generalnego kościołów reformowanych i zjazd różnowierczej szlachty, który przeszedł do historii pod określeniem Zgoda Sandomierska.

Pobudzenie różnowierców do działania spowodowała deklaracja króla  Zygmunta Augusta na sejmie lubelskim i obietnica, że władca dołoży starań, aby była „wiara święta chrześcijańska w kościele jednostajnym chrześcijańskim”. Stwierdzenie to protestanci zrozumieli jako zachętę do zjednoczenia.

Wybór Sandomierza na miejsce obrad synodu i zjazd szlachty z całej Rzeczpospolitej Obojga Narodów podyktowany był dogodnym położeniem miasta i jego zasobnością. W Sandomierzu krzyżowały się przeróżne interesy szlachty, także handlowe. Ruch reformacyjny porwał również znaczną część szlachty sandomierskiej. Pod jej protektoratem rozwinął się zwłaszcza kalwinizm i arianizm, z głównymi ośrodkami w ziemi sandomierskiej – w Pińczowie i Rakowie. Pierwsze nabożeństwo odprawił w 1550 roku w Pińczowie minister kalwiński wielu zborów oraz senior dystryktu chęcińskiego i krakowskiego Jakub Sylwiusz, późniejszy uczestnik zjazdu sandomierskiego. Wiele kościołów zamieniono w zbory, a najbliższe wobec Sandomierza takie przypadki miały miejsce w Chobrzanach, Czyżowie i Goźlicach.

Przyczyny wyboru Sandomierza na miejsce synodu różnowierczego ukażą się w pełnym świetle, jeżeli przyjrzymy się organizatorom zjazdu. Oprócz wojewody krakowskiego Stanisława Myszkowskiego, byli to najważniejsi urzędnicy sandomierscy. Wśród nich zarówno wojewoda sandomierski Piotr Zborowski, jak i starosta sandomierski Andrzej Firlej byli kalwinami, uznawanymi za „filary” tego wyznania w Małopolsce. Również jedną z ważnych postaci zjazdu był Hieronim Ossoliński.

Synod sandomierski rozpoczął się w sobotę 9 kwietnia 1570 roku uroczystym nabożeństwem dla kilku tysięcy uczestników. W tym dniu wybrano także przewodniczących obrad: świeckich, w osobie Piotra Zborowskiego i seniora dystryktu krakowskiego Stanisława Iwana Karmińskiego, oraz duchownych kalwińskich: superintendenta zborów zatorskich i oświęcimskich Pawła Gilowskiego oraz ministra radziejowskiego i kaznodzieję krakowskiego Andrzeja Prażmowskiego, który był także pełnomocnikiem braci czeskich.

W kolejnych postach będziemy dzień po dniu, aż do 14 kwietnia, czyli do daty zamknięcia zjazdu relacjonować wydarzenia, które miały miejsce w Sandomierzu w czasie pamiętnej Zgody Sandomierskiej .

Rada Miasta Sandomierza ustanowiła rok 2020 Rokiem Zgody Sandomierskiej.

Autor: dr hab. Tomisław Giergiel, Dział Historyczny MOS

Zgłoś naruszenie/Błąd