Tego dnia 1793 roku rozoączął się kryzys bankowy w Polsce — pierwszy bankowy krach w historii kraju
Kryzys bankowy w Polsce w 1793 roku był głównie spowodowany kryzysem gospodarczym, wywołanym pierwszym rozbiorem Rzeczypospolitej Obojga Narodów w 1772 roku i wojną polsko-rosyjską w 1792 roku. Kryzys pociągnął za sobą globalne konsekwencje dla rozwoju państwa, a przyczyny jego wybuchu są nadal aktualne.
Czym jest kryzys bankowy?
Kryzys bankowy — sytuacja charakteryzująca się niezdolnością systemu bankowego do efektywnej alokacji zasobów finansowych i innymi słowy do zapewnienia we właściwym czasie i pełnego wykonania swoich zobowiązań.
Stopień wpływu kryzysu gospodarczego na system bankowy zależy od wielu czynników, ale warto wyróżnić podstawową przyczynę — stan samego systemu bankowego przed wybuchem kryzysu ustalić, w jakim stopniu okoliczności są zabezpieczone kapitałem własnym.
Administracja skarbowa w Rzeczypospolitej
W 1792 roku funkcjonował jeden organ kolegialny — Komisja Skarbowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Zakres spraw przekazanych komisji skarbowej obejmował:
- zarząd finansami publicznymi i skarbem Rzeczypospolitej oraz nadzór nad nimi,
- pobieranie dochodów i dokonywanie wydatków,
- dbanie o równowagę budżetową,
- uporządkowanie spraw finansowych Rzeczypospolitej.
Porządek finansowy był utrzymywany poprzez raporty transakcji finansowych na podstawie określonego wzoru:
- dział I zawierał „obrachunek remanentu skarbowego”, w którym przedstawiono dochody wykazane w poprzednich rachunkach, straty, sumy nieściągalne i wydatki na zobowiązania z poprzedniego okresu obrachunkowego,
- właściwe dochody i wydatki dokonane w objętym sprawozdawczością komisji okresie ujmowano w dziale II,
- dział III obejmował długi Rzeczypospolitej,
- dział IV i V — dochody i wydatki z Fundacji Ostrogskiej,
- dział VI — rekapitulację remanentów.
Komisja Skarbowa Rzeczypospolitej Obojga Narodów podlegać miała Straży Praw — centralny organ zarządu państwem działającym pod przewodnictwem króla.
Stan systemu bankowego przed wybuchem kryzysu bankowego 1793 roku
Umocnienie pozycji scentralizowanego aparatu skarbowego Rzeczypospolitej Obojga Narodów, utworzonego w 1791 roku, wymagało czasu. Warunki niestabilności politycznej spowalniały ten proces.
Lata panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego charakteryzują się aktywnym rozwojem rynku bankowego. Przykładem może posłużyć Bank, założony z inicjatywy Piotra Teppera młodszego, w najwiękrzym kraju korporacji finansową. W relacjach prywatnych widać wyraźny rozwój stosunków kredytowych – powstają domy bankowe, uchwalone zostaje prawo wekslowe, ugruntowujące nową, wygodną formę obrotu pieniężnego. Warszawskie domy bankowe przejmowały depozyty i udzielały pożyczek hipotecznych.
W związku z tym bankierzy stali się gwarantem należytego działania całej gospodarki Rzeczypospolitej.
Sytuacja gospodarcza Rzeczypospolitej Obojga Narodów po I rozbiorze 1772 roku
Pierwszy rozbiór Rzeczpospolitej doprowadził do pogorszenia stanu państwa w różnych kierunkach, w tym pogorszyła się gospodarka państwa.
Strach przed kolejnym rozbiorem stał się od 1772 r stałym elementem myślenia politycznego. Postanowiono wzmocnić bezpieczeństwo narodowe. Należało przeznaczyć wystarczające środki materialne na ulepszenie armii.
Zabezpieczenie nowo powstałych dziedzin, np. służby cywilnej, oraz odbudowa zniszczonej infrastruktury miast również wymagały znacznych inwestycji.
W 1772 roku utracono część urodzajnych ziem, na których aktywnie rozwijało się gospodarstwo domowe, stanowiące ważny sektor gospodarki. Pomorze Gdańskie zostało opanowane przez Prusy.
Warunki życia obywateli uległy znacznemu pogorszeniu. Utratę cennych gospodarczo terytoriów zrekompensowano zwiększeniem czasu pracy chłopów. Wymiar pańszczyzny mógł wynosić 5 – 6 dniówek roboczych od gospodarstwa.
Z ideą zrównoważonego i zwiększonego budżetu wiązało się naturalnie podniesienie podatków.
Pierwszy rozbiór Rzeczypospolitej Obojga Narodów jest bezpośrednio związany z wojną polsko-rosyjską z 1792 r., ponieważ jest jedną z jej przyczyn, a sytuacja gospodarcza w kraju miała wpływ podczas wybuchu kryzysu bankowego w 1793 r., ponieważ przez 20 lat wszystkie problemy gospodarcze nie zostali całkowicie rozwiązane.
Przyczyny wybuchu kryzysu bankowego 1793 roku
Brak środków materialnych przeznaczonych na rozwój pewnego obszaru jest powodem pozyskiwania wsparcia z zagranicy, czyli korzystania z kredytu. Król Stanisław August Poniatowski aktywnie sięgał po takie metody — zyskiwał środki w Polsce i poza jej granicami¹. Jednak ta praktyka jest skuteczna tylko na krótką metę.
Utrata pozycji sektora bankowego na rynku krajowym pociąga za sobą pojawienie się w jego miejsce organizacji z kapitałem zagranicznym. W efekcie bezpośrednia zależność od innych krajów i utrata zaufania ze strony zagranicznych banków. W wyniku takiej polityki króla Rzeczypospolitej wysokość celowo zaciągniętego zadłużenia przekraczała roczne dochody państwa.
Wybuch wojny polsko-rosyjskiej w 1792 r.. Wojna była przyczyną kolejnego pogorszenia się stanu gospodarki i niepokoju związanego z perspektywą II rozbioru Rzeczypospolitej. Ludzi rzucili się w Warszawie, by wypłacać pieniądze. Bankiery natomiast — nie mając możliwości uzyskania kredytu w innych krajach, spowodowana rewolucją francuską i późniejszymi kryzysami bankowymi w wielu krajach — stracili płynnośc finansową.
Wnioski
Tylko poprzez jasne określenie kursu politycznego i wyznaczenie jasnych celów dla kraju, biznesu i innych ważnych instytucji państwowych można zapobiec pojawianiu się wszelkiego rodzaju kryzysów.
Niezdolność króla Stanisława Augusta Poniatowskiego do zharmonizowania polityki państwa wobec sektora bankowego z ogólną strategią rozwoju gospodarczego doprowadziła do częściowej utraty kontroli nad alokacją zasobów finansowych kraju.
Niezdolność z kolei do właściwego ustalenia priorytetów alokacji finansów stawia pod znakiem zapytania stabilność systemu bankowego.
Kryzys bankowy z kolei pociąga za sobą stopniowy i ukryty upadek państwa.
Bibliografia:
- Pilarczyk P. M., „Przedrozbiorowa Rzeczpospolita a kwestia długu publicznego”, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2021.
- Juchniewicz J., „Sejmowa kontrola finansowej działalności państwa w latach 1764-1792”, Studia prawnoustrojowe V (2005).
[i] Pilarczyk P. M., „Przedrozbiorowa Rzeczpospolita a kwestia długu publicznego”, Polski Instytut Ekonomiczny, Warszawa 2021, ss. 22-23.
Uliana Rudas
Czytaj również:
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS