18 maja 1868 roku urodził się Mikołaj II Romanow

Tego dnia 1868 roku urodził się Mikołaj II Romanow, ostatni car Rosji

18 maj 1868 roku na świat przyszedł Mikołaj Aleksandrowicz Romanow, późniejszy car Rosji jako Mikołaj II. Jego panowanie trwające od 1894 roku przypadło na czasy bardzo burzliwe i niepewne –  począwszy od rewolucji przez wojnę z Japonią, kończąc na I wojnie światowej. Można stwierdzić, że nie sprostał zadaniu władania tak wielkim państwem. Losy Romanowów zakończyły się tragicznie w 1918 roku, a sam Mikołaj był ostatnim carem, po którym do władzy w Rosji doszli bolszewicy.

Jak wyglądało dorastanie przyszłego cara?

Mikołaj urodził się za panowania cara Aleksandra II, według kalendarza juliańskiego (obowiązującego wtedy w Rosji) 6 maja 1868 roku. Był on pierwszym synem wielkiego księcia Aleksandra Aleksandrowicza i duńskiej księżniczki Dagmary, która po przejściu na prawosławie przyjęła imię Marii Fiodorowny. Z dniem narodzin niemowlę uzyskało tytuł wielkiego księcia i Jego Cesarskiej Wysokości. Swoje imię otrzymał na cześć pradziadka Mikołaja I (zm. w 1855 roku) lub po przedwcześnie zmarłym bracie Aleksandra II (zm. w 1865 roku).

Dzieciństwo Mikołaja było szczęśliwe i otoczone troską rodziców. Jednak już jako dwulatek zmuszony był pożegnać swojego 11-miesięcznego braciszka, który zmarł wskutek silnego przeziębienia. Niki (zdrobnienie imienia używane przez członków rodziny) miał poza tym czwórkę młodszego rodzeństwa – Jerzego, Ksenię, Michała i Olgę.

Mikołaj jako najstarsze dziecko i pierwszy w kolejce do tronu pozostawał w centrum uwagi. Niańka wychowująca przyszłego cara wspomina go jako dziecko o śmiejących się, aksamitnych, promiennych oczach. Dużą uwagę w wychowaniu przykładano do religii, a sam Mikołaj pilnie wypełniał obowiązki, nawet bawił się z kolegami w osoby duchowne, odgrywając diakonów i popów.

Aleksander postawił na wychowanie dzieci skromnie, wręcz spartańsko. Chłopcy musieli spać w polowych łóżkach, a rano brać zimny prysznic. Ich dieta była tak skromna, że mały Mikołaj miał zjeść zawartość swojego krzyżyka, w którym znajdował się fragment relikwii, wraz z opakowaniem. Cały ich dzień był dokładnie zaplanowany, co do godziny. Od małego uczono dzieci etykiety i szacunku do starszych. Dzięki swojemu nauczycielowi – Charles’owi Heath’owi, Nicki perfekcyjnie opanował język angielski.

Szybki awans na następcę tronu

W 1881 roku spiskowcy z organizacji Narodnaja Wola (Wola Ludu), doprowadzili do śmierci cara Aleksandra II, rzucając mu bombę pod nogi. Był to już ósmy zamach na jego życie. Sprawcą tego udanego był Polak – Ignacy Hryniewiecki. Trzynastoletni Niki był od tego momentu pierwszy w kolejce do tronu carskiego.

Zgodnie z prawem o sukcesji tronu osiągnął pełnoletność w wieku 16 lat i wypełniał obowiązki reprezentacyjne u boku Aleksandra III. Od 1882 roku cesarzewicz zaczął prowadzić dziennik, dzięki któremu znamy wiele szczegółów z jego życia prywatnego. Bardzo dokładnie opisał w nim np. wycieczkę do Warszawy w 1884 roku, podczas której zauroczyły go Łazienki koło Warszawy (jak to ujmuje cesarzewicz), a także zwiedzanie Modlina.

Mam już 20 lat, jestem już całkiem stary

Od tego momentu coraz większą rolę w życiu Mikołaja odgrywały bale. Cesarzewicz zaczął palić papierosy (z tym nałogiem zostanie już do końca życia), a także wzrasta jego zainteresowanie kobietami. Utrzymywał stałą korespondencję z angielskimi księżniczkami, które poznawał na zjazdach rodzinnych. Był atrakcyjny dla kobiet, nie tylko ze względu na swój tytuł, ale też dzięki swojej elegancji i sprawności fizycznej. Tą też rozwinął dzięki służbie wojskowej, która bardzo mu się podobała.

W związku z obowiązkami cesarskimi Mikołaj dużo podróżował. Jako dorosły mężczyzna spotkał się z królową Wiktorią, którą w swoim dzienniku opisał jako wielką piłkę na chwiejnych nogach, była wobec mnie nadzwyczaj uprzejma. Był bardzo podobny do jej młodszego syna – Jerzego V, do tego stopnia, że byli myleni przez gości. Wizyty w różnych krajach rozszerzyły horyzonty carewicza, mógł spojrzeć z dystansem na pozycję Rosji na arenie międzynarodowej.

Egzaminem dojrzałości przyszłego cara była jego samodzielna podróż do Egiptu, Indii, Singapuru i Japonii. Poza tym odwiedził też Cejlon i Syjam. Wyprawa była przyczyną rozpowszechnienia się wielu plotek dotyczących rzekomej banicji cesarzewicza, sporu z ojcem i miłości do Żydówki Raisy Kagan.

Wszystkie były nieprawdą, a rodzina carska przeżywała tak długą rozłąkę. Powrócił z niej po 10 miesiącach (w 1891 roku), niekoniecznie można uznać ją za sukces, gdyż w jej trakcie doszło do zamachu na życie Mikołaja. W Japonii cesarzewicz został raniony samurajskim mieczem w głowę, a podróż przerwano.

Po powrocie zajął się organizacją budowy Kolei Transsyberyjskiej.

Mikołaj II – życie miłosne i wielka odpowiedzialność

Młody cesarzewicz nawiązał intensywny romans z tancerką Matyldą Krzesińską. Był to pierwszy poważny związek Mikołaja z kobietą. Związek został przerwany z nakazu ojca Nikiego, mimo rozstania mieli dobry kontakt jeszcze po ślubie cesarzewicza. W swoim dzienniku Mikołaj opisywał swoje rozterki miłosne związane z jeszcze jedną kobietą: heską księżniczką Alix. Spodobać mu się miała nawet wcześniej niż Krzesińska.

Niezdecydowanie Mikołaja w uczuciach obecne było aż do 1894 roku, do ogłoszenia zaręczyn z Alix doszło w kwietniu. Ta wiadomość doprowadziły do okropnej rozpaczy Matyldy. Miała ona wielu adoratorów z rodziny cesarskiej poza Mikołajem, m.in. wielkiego księcia Sergiusza Michajłowicza.

Wybranka Mikołaja, Alix Victoria Helena Louise Beatrice księżniczka Hessen-Darmstadt, była córką władcy księstwa Hessen-Darmstadt Ludwika IV i księżniczki Alice – trzeciej córki królowej Wiktorii. Para jeszcze podczas rozwoju znajomości intensywnie wymieniała między sobą listy, a Alix swój dzienniczek zapełniała miłosnymi wyznaniami do Mikołaja.

Tuż po przedstawieniu przyszłej żony cesarzewicza Aleksandrowi III, car poważnie zachorował. Jego stan zdrowia doprowadził do zastępstwa w pełnieniu obowiązków państwowych (przejął je Mikołaj), a 1 listopada 1894 roku car zmarł, mając 49 lat.

Pogrzeb i wesele

W kraju zapanowała niepewność w związku z kompetencjami Mikołaja do pełnienia roli cara. Uważano, że jest on jeszcze zbyt młody i niedoświadczony. Alix, która przeszła na prawosławie, przyjęła imię Aleksandra i pomagała Mikołajowi odpowiadać na telegramy kondolencyjne. Pogrzeb Aleksandra III odbył się 19 listopada 1894 roku, był to dzień niezwykle męczący dla nowego cara.

Kilka dni po pogrzebie ustalono termin ślubu pary. Miał miejsce tydzień po pogrzebie – 26 listopada. Po ceremonii (z powodu żałoby) nie było przyjęcia, tańców, tradycyjnego wesela, para młoda nie mogła liczyć też na żadną podróż poślubną.

Cała sytuacja była trudna dla Aleksandry. Przez dynamikę wydarzeń nie miała czasu na dokładne poznanie kultury i obyczajów nowego kraju, nie miała okazji dogłębnie poznać nowego wyznania prawosławnego.

Jej nadopiekuńcza natura rzutowała też negatywnie na stosunki z rodziną męża. Chciała kontrolować nie tylko działania męża, ale również cara, co w tradycyjnym rosyjskim społeczeństwie nie było pozytywnie odbierane. Skrępowaną i nieśmiałą carycę odbierano jako oschłą i zimną. Prywatnie Mikołaj wraz z Aleksandrą okazywali sobie wielką miłość i spędzali mnóstwo czasu razem, np. na wspólnych przejażdżkach.

Uroczysta koronacja i trudy władzy młodego cara

Wraz z nowym carem wśród społeczeństwa pojawiła się nadzieja na zmiany, w tym reformy. Mikołaj decydując się na wyróżnienia i awanse z okazji nowego roku – dla wielu szczerych Rosjan, zaniepokoiły konserwatywne kręgi na dworze carskim. Wielki książę Sergiusz zadecydował o ingerencji w sprawy państwowe w celu ochrony przed niebezpiecznymi liberałami. Młody car został zmuszony do rezygnacji z planów jakichkolwiek reform i kompromisów.

W związku z nową władzą, należało też wyznaczyć termin koronacji dla pary cesarskiej. Bliskie powiązanie rządzącego z religią powoduje, że ceremonia koronacyjna staje się nie tylko uroczystością państwową, ale także religijną (niczym sakrament). Car sprawował najwyższą władzę w kościele (jako głowa Cerkwi) i w państwie. Koronacja Mikołaja II oraz Aleksandry odbyła się 26 maja 1896 roku, cała liturgia trwała aż trzy godziny.

Złe pierwsze wrażenie

Uroczysta ceremonia została jednak przyćmiona przez tragiczne wydarzenia mające miejsce w czwartym dniu uroczystości koronacyjnych. Tradycyjnie na Polu Chodyńskim odbywał się festyn ludowy, gdzie wystawiano kioski, kramy z jedzeniem i napojami, a nawet sceny teatralne czy cyrkowe. Wszystko to, by lud uczcił nowego cara, przy okazji dobrze się bawiąc, korzystając z pieniędzy państwowych.

Wydarzenie było tak popularne, że już kilka godzin przed rozpoczęciem ustawiały się kolejki do stoisk, natomiast pole nie było do tego przystosowane. W końcu ludzie zaczęli się dusić, brakowało tam świeżego powietrza, a natłok ludzi wcale nie pomagał. Z czasem deski zakrywające zagłębienia na ziemi zaczęły pękać, a mieszkańcy wpadać do rowów, rozpoczęła się wielka panika.

Po katastrofie, gdy ludność się rozeszła, Pole Chodyńskie przypominało pole bitwy. Podczas festynu zginęło 1389 osób, tysiące zostało rannych. Całe wydarzenie fatalnie wpłynęło na wizerunek nowego cara i cały dwór. Aleksandra i Mikołaj byli bardzo przejęci sytuacją, car pojechał na miejsce tragedii, a następnie odwołał wszystkie imprezy zaplanowane na czas uroczystości koronacyjnych.

Mikołaj II – nadzieja dla Polaków?

Łagodniejsze usposobienie Mikołaja i bardziej liberalne poglądy wywołały nadzieję dla Polaków żyjących w zaborze rosyjskim. Liczono na bardziej ugodową politykę wobec mieszkańców, dodając też fakt głośnego romansu Romanowa z Matyldą Krzesińską.

Zdarzały się natomiast wyrazy dobrej woli wobec Polaków. Do Warszawy został wysłany nowy generał-gubernator, hrabia Paweł Szuwałow. Nawiązał on dobre stosunki z polską arystokracją, był otwarty na europejską część świata, a polityka rosyjska w Królestwie Polskim złagodniała. Mianowano polskiego profesora Grzegorza Zengera na rektora Cesarskiego Uniwersytetu Warszawskiego.

Odczuwalna była poprawa atmosfery i mniej szykan ze strony władz zaborczych. Para cesarska przybyła nawet na wizytę do Warszawy, Mikołaj z Aleksandrą chcieli się przedstawić, wydano z tego powodu przyjęcie. Realnie niemożliwe było, aby Mikołaj chciał oderwać ziemie polskie od swojego państwa, wszystko przez ważność tradycji i dziedzictwa narodowego.

Mikołaj II – ogólna ocena rządów

Mikołaj II wydaje się słabym przywódcą w dynamicznej i skłonnej do zmian XIX-wiecznej Rosji. Ciężko było mu przystosować się do ludu, który chce demokratyzacji ustroju, uchwalenia konstytucji.

Carowi trudno było też sprostać wymaganiom, takim jak poprawa warunków życia i pracy społeczeństwa. System pańszczyźniany powodował zacofanie Rosji na tle innych gospodarek międzynarodowych, nie doszło do poprawy warunków życia niższych warstw społecznych, nierówności ekonomiczne były bardzo głębokie.

Do tego wszystkiego dochodził też opór elit konserwatywnych oraz stresująca sytuacja prywatna Mikołaja, związana z chorobą syna Aleksieja.

Wojna japońsko-rosyjska

Car zafascynowany był Dalekim Wschodem, co rzutowało na pragnienie dominacji na Oceanie Spokojnym. Za swój cel upatrzył sobie rozszerzenie wpływów w Mandżurii. Obszar ten był też jednak w strefie zainteresowania Japonii.

Próba pokojowego porozumienia zakończyła się fiaskiem, a w nocy z 8 na 9 lutego 1904 roku wojska japońskie niespodziewanie zaatakowały Port Artur. Przy okazji ogłoszenia wybuchu wojny społeczeństwu, car zapewnił lud o pewnej wygranej, licząc też na poparcie. Miał on świadomość nieprzychylnej opinii publicznej związanej z niezadowoleniem z jego rządów.

Przesadny entuzjazm Mikołaja okazał się zgubny. Rosja poniosła klęskę w wojnie z Japonią. Konflikt zakończył traktat pokojowy podpisany we wrześniu 1905 roku w Portsmouth. Kluczowa okazała się rola prezydenta F. D. Roosevelta jako mediatora podczas negocjowania pokoju. Rosja musiała zrezygnować z Mandżurii.

Rewolucja 1905 roku

Klęska w wojnie z Japonią i postępujące niezadowolenie ludu doprowadziło do rewolucji. Doszło do masowych strajków i wystąpień robotników. Pokojowa manifestacja 22 stycznia 1905 roku zakończyła się otwarciem ognia do protestujących. Te tragiczne wydarzenia przeszły do historii pod nazwą krwawa niedziela. Liczba zabitych szacowana jest aż do 200 osób.

W ramach reakcji car Mikołaj II zdecydował się na wydanie Manifestu Październikowego, a w tym ustanowieniu parlamentu (Dumy Państwowej). Zapewnione miały być też podstawowe prawa obywatelskie. Manifest nie został jednak nigdy w pełni zrealizowany, a sytuacja w kraju stawała się coraz bardziej niestabilna.

I wojna światowa i rewolucje

Mikołaj II, decydując o przyłączeniu się Rosji do I wojny światowej (w 1914 roku), nadal liczył na to, że umocni pozycję kraju na arenie międzynarodowej, a także wzmocni się jedność narodowa.

Car miał tendencję do podejmowania decyzji wojskowych bez uprzednich konsultacji z doświadczonymi przywódcami, co prowadziło do fatalnych wyników na froncie. Urokiem Wielkiej Wojny były też ogromne straty w ludziach, a Rosja nie była tu wyjątkiem.

Poza zniszczeniem gospodarki, głodem i ogólnym niezadowoleniem, pojawiły się grupy społeczne kierowane przez Włodzimierza Lenina. Zdobywał on coraz większe poparcie społeczne, promując idee rewolucji proletariatu.

Działalność Griszki Rasputina

Tajemniczy mnich pochodzący ze wsi na Syberii, znany „u siebie” jako hulaka i rozpustnik, urodził się około 1869 roku. Nazywany pogardliwie Griszka, doznał mistycznego nawiedzenia w wieku 14 lat, jednak o słyszanych głosach szybko zapomniał. Powróciły po około 20 latach, wtedy porzucił rodzinę i ruszył w świat. Atrakcyjny mężczyzna, widzący więcej niż „zwykli ludzie”, przyciągał kobiety. Zdobył sławę jako jasnowidz i uzdrawiacz, a to przywiodło go na dwór carski.

Mikołaj z Aleksandrą mieli 4 zdrowe córki (Olgę, Tatianę, Marię i Anastazję). Para z niecierpliwością oczekiwała syna, by zapewnić Rosji ciągłość dynastyczną. Wielką radością w pałacu były narodziny syna Aleksieja (1904), który okazał się być chory na hemofilię. Rasputin miał kojąco działać na stan zdrowia chłopca.

Rasputin nigdy nie otrzymał oficjalnego stanowiska. Jego rozmowy z rodziną carską odbywały się w obecności osoby trzeciej. Caryca Aleksandra chciała trzymać Griszkę w miarę blisko ze względu na chorego syna. Był dla niej człowiekiem świętym.

„Erą Rasputina” można nazwać rok 1916, kiedy Mikołaj spędzał czas w Mohylewie, w Kwaterze Głównej. Wtedy zaczęła się największa ingerencja chłopa w sprawy państwowe. Wywoływał coraz więcej skandali i zyskał złą opinię publiczną.

Przede wszystkim zajął się nadawaniem nowych nominacji w kościele (po zgodzie carycy). Głośno sprzeciwiał się wojnie, dążył do pokoju z Niemcami, a w trakcie wojny pośrednio doprowadził do dymisji wielkiego księcia Mikołaja Mikołajewicza z funkcji Naczelnego Wodza armii.

Wszystkie próby zwiększenia swoich wpływów w państwie, Grigorij Rasputin przypłacił życiem. Zamordowano go w nocy z 16 na 17 grudnia 1916 roku. Było to dzieło monarchistów, częściowo nawet z rodziny carskiej.

Mikołaj II, abdykacja i Dom Specjalnego Przeznaczenia

Rozpoczęte w lutym (wg kalendarza juliańskiego) 1917 roku strajki, zaczynając od Petersburga, rozszerzały się na kolejne miasta rosyjskie. Powstały rady polityczne i żołnierskie reprezentujące interesy robotników.

Na banerach strajkujących widniały hasła: Precz z caratem!

Mikołaj zdecydował się na abdykację Dla dobra Rosji i by utrzymać armię na polu walki. Władza carska skończyła się w Rosji 16 marca 1917 roku. Od tego momentu na czele państwa stanął Rząd Tymczasowy.

Po abdykacji, Mikołaj II wraz z rodziną trafili do aresztu domowego, początkowo w Carskim Siole, następnie w Tobolsku, finalnie osadzono ich w Jekaterynburgu. Z czasem coraz mniej dbano o dobrobyt rodziny – jedzenie było coraz gorszej jakości, żołnierze pilnujący ingerowali w intymne sprawy rodziny.

Tragedia rodziny Romanowów rozegrała się w nocy z 16 na 17 lipca 1918 roku w piwnicy Domu Specjalnego Przeznaczenia. Pod przykrywką ratunku i ewakuacji, zostali zapędzeni do piwnicy w celu oczekiwania na ciężarówkę.

Jakow Jurowski, bolszewicki działacz, odczytał rodzinie wyrok śmierci, za decyzją Uralskiej Rady Delegatów. Po odczycie cała rodzina została rozstrzelana. Poza Mikołajem, Aleksandrą, Olgą, Tatianą, Marią, Anastazją i Aleksiejem rozstrzelano też służbę rodziny. Zwłoki ograbiono z kosztowności zaszytych w strojach kobiecych i wywieziono z Jekaterynburga. Poćwiartowano je i wrzucono do szybu kopalni, jednak finalnie (z powodu plotek w mieście) spalono je.

Śmierć Mikołaja i jego rodziny była końcem czasów carskich w Rosji. Kraj wszedł w nową erę: rządy bolszewickie, prowadzące do powstania Związku Radzieckiego, który przetrwał aż do 1991 roku.

Mikołaj II nie był wybitnym carem rosyjskim. Nie można porównać go do Iwana Groźnego, czy Piotra I. Często zmuszany był do zmian swoich decyzji pod presją elity konserwatywnej. Dzięki jego reformom i otwartości, Rosja zrobiła kilka kroków do przodu.

Jednak nie udało mu się nigdy w pełni zrealizować swoich planów wobec kraju. Jest na pewno postacią tragiczną, nie był władcą despotycznym i okrutnym, nie chciał skrzywdzić ludu, przeciwnie – chciał jak najlepiej dla społeczeństwa. Jego rządy przypadły na czasy bardzo trudne, a jego usposobienie nie pozwoliło mu na sprawne kierowanie państwem.

Bibliografia:

• Sobczak J., Mikołaj II – ostatni car Rosji: studium postaci i ewolucji władzy, Warszawa-Pułtusk 2009.

Fot. Mikołaj II Romanow w 1909 roku, źródło: domena publiczna, Boissonnas & Eggler

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ