14 marca 1919 wybuchło powstanie nieświeskie 

Tego dnia 1919 roku wybuchło powstanie nieświeskie przeciwko bolszewikom 

Historia Polski obfituje w zbrojne wystąpienia mające na celu wyzwolenie danych terytoriów spod kontroli innych państw. Dyskusje na temat powstań narodowych co roku wywołują wiele emocji w debacie publicznej. Choć być może powoli kończy się era utożsamiania automatycznie polskich powstań z militarnymi porażkami (powstanie wielkopolskie, powstanie sejneńskie), wciąż wiele mniejszych wyrazów oporu pozostaje szerzej nieznane opinii publicznej. Do tego typu wystąpień należy powstanie nieświeskie – trwająca kilka dni, zorganizowana oddolnie akcja zbrojna przeciwko bolszewikom w roku 1919.

Mimo początkowych sukcesów, ruch Polaków finalnie został stłumiony w obliczu braku połączenia z regularnymi siłami polskimi. Nieśwież został jednak już po zakończeniu wojny włączony w granice II Rzeczypospolitej. Obecnie miasto znajduje się na Białorusi. 

Wojna polsko-bolszewicka

Po zakończeniu I wojny światowej i zawarciu rozejmu w Compiegne wojska niemieckie zostały zobowiązane do opuszczenia terytoriów okupowanych przez Niemcy na mocy traktatu brzeskiego pomiędzy Rosją bolszewicką a Cesarstwem Niemieckim z marca 1918 roku. Za zgodą władz niemieckich zaczęło wtedy dochodzić do przejmowania przez oddziały bolszewickie dawnych terenów rosyjskich.

Brak uznawanego międzynarodowo podziału tych ziem i istniejące na nich zarówno państwo bolszewickie, jak i nowopowstałe państwowości, w tym polska, zwiastowały wybuch konfliktu. 11 grudnia 1918 roku wojska bolszewickie zajęły Mińsk, zaś 5 stycznia 1918 – Wilno.

Walki o Wilno pomiędzy oddziałami armii bolszewickiej a oddolną samoobroną polską niektórzy historycy uważają za początek trwającej do 1921 roku wojny polsko-bolszewickiej. W takich okolicznościach w grudniu 1918 bolszewicy zajęli także Nieśwież, miasteczko położone ok. 50 km na wschód od Baranowicz.

Organizacja oporu miejscowych Polaków

W obliczu zajęcia miasta przez bolszewików i utworzenia przez nich miejskiego Komitetu Rewolucyjnego miejscowi Polacy, także pod wpływem obserwacji ruchów wojsk polskich, na utworzyli Polski Komitet, którego celem miało być zwalczenie wojsk nieprzyjaciela. Na jego czele stanął profesor miejscowego gimnazjum organizowanego przez Mariana Massoniusa – Mieczysław Wolnisty. Zorganizowano drużyny złożone z młodzieży gimnazjalnej.

Powstanie nieświeskie

Wobec nowych wiadomości o postępach regularnych wojsk polskich, kierujących swą ofensywę na wschód, nieświescy Polacy postanowili wyswobodzić własne miasto i przywitać rodaków na wyzwolonych ziemiach. W nocy z 14 na 15 marca 1919 roku powstańcy, w tym w dużej części polska młodzież, zajęła najważniejsze budynki w mieście, w tym magistrat i przejęła kontrolę nad miejskim sowietem. W wyniku tych działań zabitych zostało kilku bolszewickich komisarzy, członków zarządu Komitetu Rewolucyjnego.

W obliczu niespodziewanej akcji zbrojnej miejscowej ludności doszło do całkowitego oswobodzenia miasta w wyniku ucieczki pozostałych bolszewików. Mimo tych początkowych sukcesów, szybko okazało się, że Nieśwież nie ma co liczyć na szybką pomoc regularnych wojsk polskich, gdyż linia frontu w tamtych dniach kształtowała się ok. 100 km od miasta. W międzyczasie zaś wieść o wystąpieniu dotarła do Mińska, gdzie bolszewiccy dowódcy zadecydowali o wysłaniu do walki z powstańcami oddziałów Armii Czerwonej.

Upadek zrywu

Drużyny organizacji z Nieświeża nie były w stanie stawić czoła oddziałom wojskowym, w wyniku czego już 19 marca, po 5 dniach od wyzwolenia miasta, Nieśwież został ponownie zajęty przez bolszewików. Przeciwko występującym przeciwko administracji Komitetu skierowano surowe represje. Przywódcy polskiego zrywu, Mieczysław Wolnisty, Polikarp Kolenda, Józef Januszkiewicz, Konstanty Szydłowski i Stanisław Iwanowski zostali aresztowani przez Czeka (Wszechrosyjska Komisja Nadzwyczajna do Walki z Kontrrewolucją i Sabotażem), a następnie rozstrzelani 24 marca w pobliskim lesie. Wojska polskie wkroczyły do Nieświeża 16 kwietnia 1919 roku.

Dalsze losy

Na mocy traktatu ryskiego Nieśwież znalazł się w granicach II Rzeczypospolitej. Ku pamięci powstania, postawiono dwa pomniki upamiętniające jego zamordowanych przywódców. Jeden z nich, w centralnej części miasta, został zburzony przez Niemców w trakcie II wojny światowej. Drugi to istniejący do dziś nagrobek, z którego po 1944 roku usunięto napis „pomordowani przez bolszewików”,

Obecnie Nieśwież znajduje się poza granicami Polski – jest siedzibą białoruskiego rejonu nieświeskiego. 

Bibliografia:

• Powstanie nieświeskie, ckziumragowo.pl [dostęp: 06.03.2024].
• Trzy relacje o antybolszewickim powstaniu w Nieświeżu w 104. rocznicę zrywu, głosznadniemna.pl [dostęp: 06.03.2024].
• Wyszczelski Lech, Wojna polsko-rosyjska 1919-1920, Warszawa 2010.

Fot. Pomnik powstańców nieświeskich, źródło: Wikimedia Commons

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ