Strona główna Źródła INFOR.PL Wyksięgowanie zaległych należności z ksiąg rachunkowych – podstawy i praktyka, odpisy aktualizacyjne,...

Wyksięgowanie zaległych należności z ksiąg rachunkowych – podstawy i praktyka, odpisy aktualizacyjne, skutki podatkowe

18 maja 2022

A A⁺ A⁺⁺

W życiu rachunkowym przedsiębiorstwa jest kilka bardzo ważnych dat. Na pewno są nimi zakończenie roku podatkowego, termin zamknięcia księgi przychodów i rozchodów oraz termin złożenia zeznania rocznego za dany rok podatkowy. Najczęściej to w tych momentach podatnicy i przedsiębiorcy mają więcej do czynienia z księgowymi czy biurami rachunkowymi. Jednym z elementów porządkowania dokumentacji i ksiąg może być konieczność wyksięgowania zaległych należności z ksiąg rachunkowych.

Należności zaległe (przeterminowane) i co z nimi zrobić księgowo

Przedsiębiorca sprzedaje towary lub usługi często z odroczonym terminem płatności. Należności te mają różne terminy płatności i zdarza się, że kontrahenci je przekraczają. Czasami dochodzi do sytuacji kiedy przedsiębiorca może zacząć mieć obawy czy kiedykolwiek odzyska swoje pieniądze, lub nawet pewność, że spłata nie nastąpi. Nie zawsze egzekucja się udaje, bywa że jest nieopłacalna. Takie sytuacje powinny skłaniać do rozważenia tak zwanych odpisów aktualizacyjnych – które w dużym uproszczeniu mają doprowadzać do urealnienia wartości należności wskazanych pierwotnie w wartości nominalnej i potocznie nazywane są „wyksięgowaniem zaległości”.

Zasady rachunkowości i odpisy aktualizacyjne

Aktem prawnym, który określa zasady rachunkowości, a także zasady wykonywania działalności w zakresie usługowego prowadzenia ksiąg rachunkowych jest Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 217 z późn. zm.) zwana dalej “Ustawa o rachunkowości”. Zgodnie z jej art. 35b tego aktu prawnego należy aktualizować wartość należności uwzględniając prawdopodobieństwo ich zapłaty – poprzez dokonywanie stosownego odpisu aktualizacyjnego. Należy jednak pamiętać, że dokonanie takich odpisów wymaga od przedsiębiorcy dokładnej analizy prawdopodobieństwa ich nieściągnięcia.

Aktywa i pasywa podatnik ma obowiązek wycenić co najmniej (nie rzadziej niż) na dzień bilansowy, a przy wycenie należności i udzielonych pożyczek ma obowiązek wycenić je w kwocie wymaganej zapłaty, z zachowaniem zasady ostrożności, z zastrzeżeniem pkt 7a. I z tej perspektywy odpisy aktualizacyjne zaczynają być już nie tylko prawem, ale i obowiązkiem przedsiębiorcy.

Wysokość odpisów aktualizacyjnych

Zgodnie z decyzją ustawodawcy odpisy aktualizujące wartość należności należy zaliczyć odpowiednio do pozostałych kosztów operacyjnych lub do kosztów finansowych i zależy to od rodzaju należności, którego dotyczy dany odpis. Należności umorzone, przedawnione albo nieściągalne zmniejszają natomiast dokonane uprzednio odpisy aktualizujące.

W tym miejscu warto wskazać jak ważna jest wysokość aktualizacji wartości należności – nie ma jednak możliwości określenia wysokości odpisu dla każdej sprawy z góry. Wynika to z konieczności oceny nich ryzyka braku zapłaty indywidualnie. Ustawodawca wskazał jednak maksymalne (górne) granice dokonywanych odpisów, stwierdzając, że, wartość należności aktualizuje się uwzględniając stopień prawdopodobieństwa ich zapłaty poprzez dokonanie odpisu aktualizującego, w odniesieniu do:

należności od dłużników postawionych w stan likwidacji lub w stan upadłości oraz w stosunku do których zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub został złożony wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu – do wysokości należności nieobjętej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności, zgłoszonej likwidatorowi lub sędziemu-komisarzowi w postępowaniu upadłościowym lub umieszczonej w spisie wierzytelności w postępowaniu restrukturyzacyjnym;

należności od dłużników w przypadku oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek dłużnika nie wystarcza lub jedynie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania upadłościowego – w pełnej wysokości należności;
należności kwestionowanych przez dłużników oraz z których zapłatą dłużnik zalega, a według oceny sytuacji majątkowej i finansowej dłużnika spłata należności w umownej kwocie nie jest prawdopodobna – do wysokości niepokrytej gwarancją lub innym zabezpieczeniem należności;
należności stanowiących równowartość kwot podwyższających należności, w stosunku do których uprzednio dokonano odpisu aktualizującego – w wysokości tych kwot, do czasu ich otrzymania lub odpisania;
należności przeterminowanych lub nieprzeterminowanych o znacznym stopniu prawdopodobieństwa nieściągalności, w przypadkach uzasadnionych rodzajem prowadzonej działalności lub strukturą odbiorców – w wysokości wiarygodnie oszacowanej kwoty odpisu, w tym także ogólnego, na nieściągalne należności.

Podatkowe skutki umorzenia egzekucji

Jednym z dowodów na brak możliwości odzyskania należności od dłużnika jest umorzenie egzekucji komorniczej przez postanowienie komornika. Takie postanowienie, jeżeli odpowiada stanowi faktycznemu, wydane przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego może być podstawą do zaliczenia nieściągalnej należności w ciężar kosztów – jednak należy spełnić określone warunki.

Zgodnie z art. 23 ust. 1 Ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 z późn. zm.). zwanej dalej ustawą o PIT: Nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wierzytelności odpisanych jako nieściągalne, z wyjątkiem wierzytelności lub ich części, które uprzednio na podstawie art. 14 zostały zarachowane jako przychody należne i których nieściągalność została udokumentowana w sposób określony w ust. 2. Za wierzytelności, o których mowa w ust. 1 pkt 20, uważa się te wierzytelności, których nieściągalność została udokumentowana postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadające stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego.

Podobnie w ramach Ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1800 z późn. zm.), w art. 16 ust. 1 i 2 pkt. 1 ustawodawca stwierdził, że nie uważa się za koszty uzyskania przychodów wierzytelności odpisanych jako nieściągalne, z określonymi wyjątkami (ust. 1 pkt 25). Ustawodawca uznał, że wierzytelnością nieściągalną nazwać można te, które zostały udokumentowane postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego.

Odpisy aktualizacyjne, a bilans

Co ważne aktualizacje w rozumieniu odpisów aktualizacyjnych mają wpływ na wartość należności w bilansie. Zgodnie z art. 46 ustawy o rachunkowości w bilansie wykazuje się stany aktywów i pasywów na dzień kończący bieżący i poprzedni rok obrotowy. A zgodnie z ust. 2 tego przepisu wykazana w aktywach bilansu, z zastrzeżeniem ust. 2a, wartość poszczególnych grup składników aktywów wynika z ich wartości księgowej, skorygowanej o: dotychczas dokonane odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe oraz odpisy aktualizujące, w tym również z tytułu trwałej utraty wartości składników aktywów trwałych, odpisy aktualizujące wartość rzeczowych składników aktywów obrotowych; odpisy aktualizujące wartość należności.

Podstawa prawna:

Ustawa z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 217 z późn. zm.),
Ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 z późn. zm.).,
Ustawa z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz. U. z 2021 r. poz. 1800 z późn. zm.).

Chcesz dowiedzieć się więcej, sprawdź »