Tradycje bożonarodzeniowe dawnych mieszkańców Powiatu Szczycieńskiego

Fragment rękopisu jutrzni wystawianej być może w szkole na Bartnej Stronie.

Jutrznia była wystawiana o świcie w pierwszy dzień Bożego Narodzenia. Przygotowania do niej, pod nadzorem nauczyciela i organisty, trwały całymi tygodniami. Wymagały olbrzymiego nakładu dodatkowej pracy, wynagradzanej co najwyżej uznaniem miejscowej społeczności. Po I wojnie światowej zdarzało się, że język polski przedstawienia zamieniano na niemiecki, ale Mazurzy twierdzili, że odbiera jej to duchowość.

Prawdopodobnie w latach trzydziestych jutrznia po mazursku nie była już wystawiana. Do wyjątków należały nieliczne miejscowości. Wiadomo o takich przedstawieniach odbywających się na początku lat trzydziestych w Szuci. Jednak najdłużej zwyczaj ten był kultywowany w Gawrzyjałkach, gdzie jutrznię wystawiano jeszcze po dojściu do władzy nazistów. Jutrznię w Gawrzyjałkach przygotowywał pochodzący z Wawroch organista Karl Odlanidzki.
Odnotować trzeba jeszcze przedstawienie przygotowane przez Karola Małłka i słuchaczy Mazurskiego uniwersytetu Ludowego w Rudziskach Pasymskich wystawione w pasymskiej szkole w święta w 1945 r.
Jak wiadomo to Karolowi Małłkowi zawdzięczamy zachowanie do naszych czasów jutrzni mazurskiej, którą opracował przed wojną na Działdowszczyźnie na podstawie ustnych relacji. Inną wersję Jutrzni zredagował urodzony w 1855 r. w Waszulkach koło Nidzicy nauczyciel Wilhelm Roschowski. Pracował on m.in. w Piastunie. Jutrznię wydał drukiem w 1894 r. w Ostródzie. Podobnie jak Karol Małłek dodał do niej napisane przez siebie elementy.
Jutrznia należała do kultury ludowej, która tym się charakteryzowała, że dotyczyła głównie języka mówionego. Znamy ją tylko z trzech drukowanych wersji noszących w sobie spore ślady ingerencji osób, które je spisały i opracowały.

Fot. Jakub Dobrzyński
Opis. Zdjęcie przedstawia Witolda Olbrysia, historyka i regionalistę

“Jakiś czas temu dostałem rękopiśmienne fragmenty jutrzni. Pomimo słabego stanu to prawdziwy historyczny skarb. Prawdopodobnie pochodzą one z XIX w., być może nawet z jego początku. Są to rękopisy oracji, będących częścią jutrzni wystawianej być może w szkole na Bartnej Stronie. Pojawia się w nich nazwisko nauczyciela Kownatzkiego. Porównałem te teksty z jutrzniami drukowanymi i okazało się, że są zupełnie inne. Jest to potwierdzeniem tego, że jutrznia funkcjonowała w wielu ciągle zmieniających się wersjach. Nie było jednej jutrzni.”

Fragment rękopisu jutrzni

Oraczӱa
Dzis dzis jutrznnӱ czas, chrzescane mili
Dzis wszӱstko co zӱę weszeli się tӱ chwili
Dzis głoszeӱ podnosmӱ, do nieba z Aniołӱ
Podzmӱz do (…) Pana, do zbawcӱ Jezusa
Abӱ go witała nasz nędzna dusza
Abӱ go witali w ziemskie niskości
A potem znim wesła w niebieskie radości
Gdzie wszӱscie wӱbrani, z Aniołmӱ swiętemi
Jutrznią odprawia, głoszӱ przeslicznemi
Ach iakaż tam radosc, chrzesciane mili
Gdzie wszӱscӱ Jezusa, widzą tӱtu chwili
Pacziez tu Rodzice, ktorech ia tӱ widze
Że i wasze dzadki, ktorzӱ na tem swiecie
I te co przez śmierć posli do Jezusa w nieba
Jutrznią dzis trzӱmaӱą, ach iakoz iem błogo
Pewno oni na was tutaӱ spolądaӱą
Jegodӱ trzӱmacie radosc uczuwaӱą
Gdӱbӱsce ich teraz tamoӱ tak uӱrzeli
Od radosci bӱscie pewno az omdleli
Widząc swoie dziatki w bieli oblezone
Któreście pod sercem nosili radosnie
Oni się raduią i bardzo weselą
Narodzenie Panskie wielcie wӱchwalaią
Ach zapewnie i mӱ wszӱscӱ doczekamӱ
Te radosne z Aniołmӱ będziem odprawiali
Ktores Jezu sprawił od początka swiata
Bӱm cię miłowali przez wse nasze lata
A potem raz wesli stobą na wesele
I cie wӱstawiali za twe narodzenie
Amen

Opis: Fragment rękopisu jutrzni wystawianej być może w szkole na Bartnej Stronie.

Zapraszamy również do obejrzenia spektaklu Teatru Chochół pt. “Z SAMEGO NIEBA IDE K’ WAM”, który ukazuje jutrznię i przygotowania do niej.

Więcej informacji na temat przedstawienia https://teatrchochol.pl/z-samego-nieba-ide-kwam/

Zgłoś naruszenie/Błąd