Skarb Zamościa na Liście „Pamięć Świata”

Wydarzenie objęte zostało Patronatem Honorowym Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej Andrzeja Dudy. Program Pamięć Świata powstał z inicjatywy UNESCO w 1992 r. Jego celem jest utrwalanie znaczenia wielowiekowego dziedzictwa dokumentacyjnego ludzkości. Program zwraca uwagę społeczeństwa na konieczność ochrony i dostępności dokumentów o szczególnym znaczeniu historycznym, które stanowią świadectwo naszej kultury i cywilizacji. W ramach Programu tworzone są 3 listy dziejowych pomników piśmiennictwa: lista międzynarodowa, listy regionalne i listy krajowe.

Polska Lista Krajowa Programu UNESCO Pamięć Świata powstała 10 lat temu, w 2014 roku, w wyniku prac Polskiego Komitetu Programu UNESCO Pamięć Świata. W jego skład wchodzą przedstawiciele największych polskich bibliotek, archiwów oraz środowisk naukowych, a przewodniczy mu Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych dr Paweł Pietrzyk.

Instytucje pamięci

Jubileuszowa 5. edycja Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata objęła 17 nowych wpisów z 17 instytucji pamięci z całej Polski. Trafiły na nią dokumenty średniowieczne, zbiory fotografii, dzieła literackie i muzyczne. W uroczystości wręczenia certyfikatów udział wzięli: przedstawiciel Kancelarii Prezydenta, Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego, przedstawiciel Ministerstwa Spraw Zagranicznych, Sekretarz Generalna Polskiego Komitetu ds. UNESCO, Alicja Jagielska-Burduk, przewodniczący Polskiego Komitetu Programu UNESCO „Pamięć Świata”, Paweł Pietrzyk.

Dyrektor Narodowego Centrum Kultury, Robert Piaskowski ocenił, że 5. edycja Polskiej Listy Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata to „moment, w którym refleksja o tym, czym jest dziedzictwo dla Polski i czym jest dziedzictwo kulturowe dla Europy, ponownie mocno wybrzmiewa”.

Na Listę wpisywane są obiekty dziedzictwa o fundamentalnym znaczeniu dla polskiej historii i kultury, dokumentujące ważne wydarzenia i działalność wybitnych osobistości, przechowywane na co dzień w polskich archiwach, bibliotekach i muzeach. Wśród nowych wpisów znajdują się unikatowe dokumenty, rękopisy, fotografie i dzieła, które powstały na przestrzeni wieków. Podczas uroczystości podziękowano wszystkim instytucjom, które dbają o te bezcenne skarby – archiwa państwowe, biblioteki, muzea i fundacje, a przede wszystkim ludzie, którzy w nich pracują.

Certyfikaty otrzymało 17 instytucji: Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej, Archidiecezja Gnieźnieńska, Muzeum Narodowe w Krakowie Oddział Biblioteka Książąt Czartoryskich, Biblioteka Narodowa w Warszawie, Uniwersytet Jagielloński – Biblioteka Jagiellońska w Krakowie, Archiwum Państwowe w Poznaniu, Archiwum Narodowe w Krakowie, Archiwum Państwowe w Zamościu – Akt lokacyjny miasta Zamościa z 10.04.1580 r., Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Polska Akademia Nauk, Biblioteka Polska w Paryżu, Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu, Archiwum Państwowe w Katowicach, Muzeum Katyńskie Oddział Martyrologiczny Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie, Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II, Polish Music Center w Los Angeles, Fundacja Wielki Człowiek w Katowicach, Fundacja im. Zofii Rydet w Krakowie.

17 nowych skarbów Polski

W 2024 roku, w ramach piątej edycji, na Polską Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata wpisanych zostało 17 obiektów: Manuskrypt Praedicationes (Kazania), z ok. 800 roku– Archiwum i Biblioteka Krakowskiej Kapituły Katedralnej.

Dokument papieża Innocentego II dla arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, z 1136 roku; zwany „złotą bullą” języka polskiego – Archidiecezja Gnieźnieńska.

Przywilej koszycki, 17 września 1374 roku – Muzeum Narodowe w Krakowie Oddział Biblioteka Książąt Czartoryskich.

Psałterz floriański, koniec XIV – początek XV w.– Biblioteka Narodowa w Warszawie.

Metryka Uniwersytetu Krakowskiego, 1400-1642; najstarszy, kompletny zespół generalnych metryk uniwersyteckich w Polsce –– Uniwersytet Jagielloński – Biblioteka Jagiellońska w Krakowie.

Księga zastępcy króla w Wielkopolsce, 1440-1447 – Archiwum Państwowe w Poznaniu.

Statuty nieszawskie, z 1454 roku; uznawane za punkt zwrotny w kształtowaniu się parlamentaryzmu w Polsce polskiego i demokracji szlacheckiej – Archiwum Narodowe w Krakowie.

Przywilej lokacyjny miasta Zamościa, 10 kwietnia 1580 roku; najważniejszy dokument w dziejach „Hetmańskiego Grodu” – Archiwum Państwowe w Zamościu.

Mapa Beniowskiego, z 1772 roku; polski wkład do historii odkryć geograficznych –Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego, Polska Akademia Nauk.

Akt detronizacji cara Mikołaja I, 25 stycznia 1831 roku; epokowy akt polskiego parlamentaryzmu, który wstrząsnął porządkiem powiedeńskim w Europie i stał się testamentem duchowym Wielkiej Emigracji – Biblioteka Polska w Paryżu.

Chłopi. Powieść współczesna, 1901-1905; literacka Nagroda Nobla w 1924 r., „Wybitny epos narodowy” – Zakład Narodowy im. Ossolińskich we Wrocławiu.

Pierwsze posiedzenie Sejmu Śląskiego w Katowicach, 10 października 1922 r.; wybór dokumentów pierwszego posiedzenia Sejmu Śląskiego w Katowicach, organu władzy ustawodawczej autonomicznego województwa śląskiego, który był w niepodległej Rzeczypospolitej unikalnym symbolem silnie rozwiniętej samorządności –Archiwum Państwowe w Katowicach.

Zbiór dokumentów pochodzących z masowych mogił w Katyniu, Charkowie i Miednoje, 1900-maj 1940 roku; świadectwo jednego z najtragiczniejszych wydarzeń w polskiej historii, potwierdzające i dokumentujące sprawstwo zbrodni dokonanej przez Sowietów– Muzeum Katyńskie Oddział Martyrologiczny Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie.

Dziennik Zygmunta Klukowskiego z lat okupacji Zamojszczyzny, 18 listopada 1939-18 marca 1954; wyjątkowe świadectwo historyczne – Biblioteka Uniwersytecka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II.

Rękopisy dzieł symfonicznych, kameralnych i filmowych Henryka Warsa, 1947-1974; zbiór rękopisów dzieł symfonicznych o wyjątkowym znaczeniu dla historii muzyki polskiej drugiej połowy XX w. – Polish Music Center w Los Angeles.

Spuścizna Jerzego Kukuczki – dokumentacja fotograficzna, 1948-1989; świadectwo Złotej Dekady Polskiego Himalaizmu – Fundacja Wielki Człowiek w Katowicach. „Zapis socjologiczny” Zofii Rydet, 1978-1990; wyjątkowy portret mieszkańców wsi, miast i miasteczek schyłkowego PRL-u – Fundacja im. Zofii Rydet w Krakowie.

Dar Krakowa dla Zamościa

Kraków o Janie Zamoyskim pamięta. Na stronie miasta można przeczytać: „magnat, kanclerz wielki koronny, hetman wielki koronny, generalny starosta krakowski. Dowódca obrony miasta podczas oblężenia Krakowa przez wojska arcyksięcia Maksymiliana Habsburga w 1587 roku”.

Natomiast Zamość ma swoją legendę związaną z Krakowem. Otóż, zamojski hejnał grany jest tylko na trzy strony świata. Hejnalista pomija stronę zachodnią, czyli kierunek do Krakowa. Legenda mówi o niechęci I ordynata Jana Zamoyskiego do Krakowa, z którym konkurował kanclerz i hetman. Stąd Jan Zamoyski miał zabronić pozdrowienia stolicy kraju, którą był wówczas Kraków. Tłumaczył to tym, że nie ma różnicy pomiędzy Krakowem, a Zamościem. Czyniąc zadość tej legendzie, zamojski hejnalista nadal Krakowa nie pozdrawia. Ale, ale…

– Dla Archiwum Państwowego w Zamościu współpraca z Narodowym Archiwum w Krakowie jest bardzo ważna. Dyrektor tego Archiwum prof. dr hab. Wojciech Krawczuk przekazał do Archiwum odnaleziony w ich zasobie Akt lokacyjny miasta Zamościa – podkreślił dr Jakub Żygawski, dyrektor Archiwum, który odebrał Certyfikat.

Znajdujący się aktualnie w Archiwum Państwowym w Zamościu Przywilej lokacyjny miasta Zamościa, z 10 kwietnia 1580 roku, to najważniejszy dokument w dziejach „Hetmańskiego Grodu”. Podpisany w niedzielę przewodnią w Jarosławcu, otwierał możliwości gospodarczej i społecznej organizacji renesansowego miasta, zgodnie z ideą jego pomysłodawcy i fundatora Jana Zamoyskiego, kanclerza i hetmana wielkiego koronnego oraz architekta Bernarda Moranda. Jest przykładem próby realizacji w praktyce pomysłu miasta idealnego Leonarda da Vinci. Spisany na pergaminie i podpisany przez Hetmana Jana Zamoyskiego Akt lokacyjny publicznie został zaprezentowany w Sali Consulatus zamojskiego Ratusza 1 lipca 2022 roku.

Uczestnikami uroczystego spotkania byli również: Marcin Zamoyski, syn ostatniego ordynata Ordynacji Zamojskiej, były prezydent miasta Zamość, a także z uwagi na fakt, że na Listę Krajową Programu UNESCO Pamięć Świata wpisano „Dziennik Zygmunta Klukowskiego z lat okupacji Zamojszczyzny”, 18 listopada 1939-18 marca 1954; wyjątkowe świadectwo historyczne, przechowywany w zasobach Biblioteki Uniwersyteckiej Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II – gośćmi uroczystości byli: wnuk Zygmunta Klukowskiego, Andrew Klukowski i Dariusz Górny, współorganizator wielu przedsięwzięć upamiętniających legendarnego medyka.

Dzieła Warsa pod batutą Dębskiego

Certyfikat przyznano również za „Rękopisy dzieł symfonicznych, kameralnych i filmowych Henryka Warsa, 1947-1974”. Zbiór rękopisów dzieł symfonicznych o wyjątkowym znaczeniu dla historii muzyki polskiej drugiej połowy XX wieku znajduje się w Polish Music Center w Los Angeles.

Henryk Wars był polskim kompozytorem muzyki rozrywkowej żydowskiego pochodzenia. Aranżer, słynny pianista, kompozytor i dyrygent, któremu w sercu zawsze grała polskość. Napisał muzykę do ponad stu filmów i zasłynął jako pionier jazzu w Polsce. Henryk Wars jest autorem legendarnych piosenek lat 30. XX wieku, które śpiewał cały kraj: „Miłość ci wszystko wybaczy”, „Umówiłem się z nią na dziewiątą”, „Sex appeal”, „Ach, jak przyjemnie” czy „Zimny drań”. Tworzył również muzykę do filmów. Nazwano go „pieśniarzem Warszawy”.

Na talencie Henryka Warsa poznało się również Hollywood.

Naturalnym więc stał się koncert przebojów Henryka Warsa, który odbył się w Belwederze. Wykonany został przez Krzesimira Dębskiego, wybitnego kompozytora, dyrygenta i skrzypka, którego mieliśmy zaszczyt uhonorować w „Alei Sław” w Zamościu (5 lipca br.). Maestro Dębski dyrygował kwartetem smyczkowym i solistami.

Ostatnie dni wystawy „Pamięć Polski”w Zamościu

Uroczystość w Belwederze poprzedził wernisaż wystawy prezentującej te bezcenne źródła historyczne. Można ją było oglądać w warszawskiej przestrzeni publicznej, przed Kordegardą. Galerią Narodowego Centrum Kultury w Warszawie już od 25 czerwca.

„Mam nadzieję, że wystawa, którą dzisiaj symbolicznie tutaj otwieramy wywoła głęboką refleksję nad wspólną historią i kulturą, która jest fundamentem dla budowania przyszłości we wspólnej Europie” – powiedział Robert Piaskowski, dyrektor NCK.

Kolejno wystawa trafiła do Zamościa. Ekspozycja w wielkogabarytowej przestrzennej formie mebla miejskiego prezentuje te drogocenne źródła historyczne. Wystawa plenerowa jest dostępna dla mieszkańców Zamościa i turystów całodobowo, również w świetlnej aranżacji nocnej.

Należy podkreślić, iż niezwykle interesująca wystawa trafiła do Zamościa jako do pierwszego z miast po Warszawie, którego unikatowy skarb, jakim jest oryginalny Akt lokacyjny miasta, znalazł się na prestiżowej Polskiej Liście Krajowej Programu UNESCO Pamięć Świata. Wystawę można oglądać do 25 sierpnia 2024 r., następnego dnia wyruszy do Krakowa.

Źródło: Ewelina Nawrocka, Teresa Madej

fot Michał Gmiterek

Zgłoś naruszenie/Błąd