O autorce książki, Louise Steinman wiedziałem do tej pory niewiele. Tyle, że ta amerykańska Żydówka odwiedzała nasze Radomsko kilkanaście lat temu, przyjaźniła się z Maciejem Ziembińskim, redaktorem lokalnej gazety „Komu i Czemu?”. Raz nawet Steinman otrzymała tytuł „Człeczysko” przyznawany dla osób zaangażowanych w sprawy naszego miasta i okolic. Lektura „Krzywego Lustra…” połączyła wzmianki sprzed lat, uporządkowała w mojej głowie kim naprawdę jest i jakie motywacje ma Louise Steinman – praprawnuczka Żydów mieszkających niegdyś w Radomsku.
Pierwsze akapity książki nie wywarły na mnie pozytywnego wrażenia. Polska przedstawiana jako „czarna dziura i gryząca pustka” to nie jest obraz, który odczytuje się z przychylnością. Kontekst ten wynikał jednak z nieświadomości autorki, która dopiero w dorosłym życiu odkryła związaną z naszym krajem historię swojej rodziny. Historię skrywaną, pomijaną w rodzinnym domu.
Było oczywiste, że Polska to kraj pełen ludzi nienawidzących Żydów, którzy dopuścili do tego, by na ich ziemi dokonano niedającego się opisać ludobójstwa, a być może brali w nim udział. Gorycz tężała w kamień – i tak dla mojej rodziny oraz dla mojego pokolenia żydowskich dzieciaków, prowadzących wygodne życie na przedmieściach Los Angeles, sama idea Polski niosła ze sobą smak cierpienia i zdrady, którego nie miała dla innych Amerykanów.
Louise Steinman była jednak zdeterminowana, aby poznać prawdę, a przede wszystkim ją zrozumieć. To sprawiło, że z każdą przeczytaną stroną, gdy odkrywane były kolejne karty tej historii, pochłaniałem lekturę z coraz większym zainteresowaniem.
Najbardziej podoba mi się w książce zmieniająca się perspektywa. Ostatnio czytam mnóstwo książek typowo historycznych. Analizuję, porównuję, sprawdzam kolejne źródła. A tutaj miałem do czynienia z lekturą, w której nie ma jednej tezy. Język używany przez Steinmam jest przystępny. To doświadczona dziennikarka oraz autorka książek. „Krzywe lustro…” napisane jest w formie reportażu. To zapis kolejnych przeżyć związanych z odkrywaniem kart rodzinnej historii. Najgłębsze rozważania dotyczą relacji polsko-żydowskich. I choć książka pisana jest po wielu latach wewnętrznych przemyśleń, autopsji i refleksji, to jednak Steinman potrafiła przekazać je w taki sposób, że czytelnik na bieżąco zmienia perspektywę, wraz z kolejnymi wizytami w Polsce, w Radomsku, wraz z kolejnymi spotkanymi ludźmi, którzy tworzą konkluzje. Niekiedy autorka odwołuje się do dzieł kultury, które niekoniecznie każdy zna, ale ich znajomość pozwala wgłębić się w kontekst. Trudno byłoby napisać tutaj co warto wiedzieć wcześniej, przed sięgnięciem po tę książkę, i z jaką wiedzą ogólną powinno się przystąpić do przeczytania pierwszej strony. Trzeba jednak przyznać, że oprócz specyficznych skojarzeń i dygresji autorki, znajdują się tam też dość liczne oczywistości, takie jak wyjaśnienia czym było NKWD, kim dla Polaków jest Adam Mickiewicz, dlaczego krakowski hejnał w pewnym momencie się urywa, jest też tekst znanej chyba wszystkim kołysanki „Była sobie Baba Jaga…”. Ot, takie ciekawostki zauważone przez amerykańską turystkę w odległej Polsce. Czyta się ze swojskością, ale też ciekawością co osoba z Los Angeles myśli o naszej historii, tradycji i codzienności.
Mickiewicz był patriotą żyjącym na wygnaniu z nieistniejącego kraju, w którym pisanie po polsku było ryzykownym aktem patriotyzmu. Był socjalistą, zanim jeszcze narodził się socjalizm, działaczem politycznym, spiskowcem. Był zaufanym Aleksandra Puszkina, przyjacielem Fryderyka Chopina i George Sand. Próbował organizować oddziały zbrojne dla obalenia rosyjskiego imperium, żeby przyspieszyć odrodzenie państwa polskiego.
O Piłsudskim:
Był radykalnym socjalistą, żarliwym polskim patriotą i gorącym zwolennikiem narodowej tradycji tolerancji religijnej. Pod jego dowództwem Polska odniosła jeden z największych triumfów militarnych w swojej historii – zwycięstwo w bitwie warszawskiej 1920 roku przeciw Sowietom. Rządził Polską od 1926 do 1935 roku po tym, jak zdobył władzę, dokonując przewrotu.
Książkę polecam oczywiście mieszkańcom Radomska i powiatu, bo poruszane tutaj wątki w dużym stopniu są związane z naszymi okolicami. Co ciekawe, nawet tytuł książki nawiązuje do pewnego czasopisma wydawanego w Radomsku, w czasach gdy Polacy i Żydzi stanowili wspólnotę. Czytając o tym jak Steinman wizytuje Radomsko miałem wrażenie, że jestem obok, bo przecież te wszystkie miejsca znam, a tych ludzi jeśli nawet nie znam osobiście, to chociaż kojarzę. Powracając do wspomnianej zmieniającej się perspektywy, to ona odnosi się też do postrzegania Radomska. Nigdy nie zastanawiałem się w takim kontekście jak to miasto może być widziane z zewnątrz, przez osobę, która poznaje je zupełnie od początku, zaczynając nawet od tego, że pierwotnie dla Louise Steinman jest to jakiś „Ra-dumpsk” – „zabiedzona pipidówa, coś jak osada Dogpatch z komiksów Li’l Abner”, czytanych przed laty przez autorkę w niedzielne poranki. Z dużym entuzjazmem czytałem więc kolejne fragmenty związane z lokalnymi wątkami: o malarzu Natanie Szpiglu, o wizycie na miejscowym cmentarzu żydowskim, o Henryku Borkowskim, o Macieju Ziembińskim, o spacerze ulicą Reymonta, o parku Świętojańskim i Miejskim Domu Kultury. Do groteskowego fragmentu o radomszczańskim Muzeum Regionalnym i panującej tam atmosferze wracałem trzy razy.
W ten chłodny, jesienny dzień byliśmy pierwszymi odwiedzającymi, być może – pierwszymi od dłuższego czasu. Nasze pojawienie się wywołało drobny popłoch. Nikt z pracowników nie mówił po angielsku, ale po początkowym zamieszaniu przyjęli nas naprawdę serdecznie. Jedna z kobiet przyniosła wielki pęk kluczy i machnęła na nas ręką, żebyśmy poszli za nią po schodach.
Przedmowa do polskiego wydania zawiera jakże oczywiste, ale i ważne spostrzeżenie – Holokaust przesuwa się z pamięci żywej do pamięci zapośredniczonej. W dalszej części tekstu autorka pisze, że należy połączyć wiedzę historyczną z naszymi wyborami moralnymi. Ja rozumiem to pierwsze spostrzeżenie jednak nieco inaczej – Steinman jest być może jedną z ostatnich osób, które łączą doświadczenia Holokaustu z próbą szukania własnej tożsamości. Ona bezpośrednio Holokaustu nie doznała, ale jej rodzina – tak, i to na nią wpłynęło. Zrozumienie relacji oraz zależności pomiędzy Polakami a Żydami nie jest trudne, wymaga bycia gotowym do jej poznania, do wysłuchania z uważnością oraz zainteresowaniem.
Książka jest tłumaczona z angielskiego przez Dorotę Gołębiewską. Oryginalny tytuł to: „The Crocked Mirror. A Memoir of Polish-Jewish Reconciliation”. Na końcu znajduje się kilkadziesiąt zdjęć z czasów opisywanych w reportażu. Są również zdjęcia archiwalne pochodzące m.in. z Muzeum im. S. Sankowskiego w Radomsku.
Louise Steinman
Krzywe lustro. Dziennik polsko-żydowskiego pojednania
Wydawca: Ośrodek KARTA
Wydanie I
Warszawa 2021
Stron 300
Książka jest do kupienia m.in. na stronie wydawcy – Fundacji Ośrodka KARTA
Zobacz podobne artykuły:
Ważne informacje
Jestem autorem wszystkich artykułów i zdjęć (chyba, że zaznaczyłem, że jest inaczej w jakimś konkretnym przypadku). Czasami korzystam ze starych zdjęć znalezionych w internecie, prasie, książkach, przesłanych przez Czytelników. Staram się pytać o zgodę na wykorzystanie takiego zdjęcia, ale nie zawsze to jest możliwe, a czasem niepotrzebne. Jeśli jednak naruszyłem czyjeś prawa autorskie, proszę o kontakt. Zdjęcia w artykułach są mniej więcej aktualne w stosunku do daty opublikowania artykułu, chyba, że zaznaczyłem inaczej. Jeśli znalazłaś/-eś błąd, chcesz coś zasugerować, skrytykować, pochwalić, napisz na [email protected] – wychodzę z założenia, że nie jestem nieomylny i mogłem coś przegapić, o czymś zapomnieć albo po prostu czegoś nie wiem. Pamiętaj także, że możesz sobie do woli i za darmo czytać, oglądać, ale nie wolno Ci kopiować żadnych moich tekstów oraz żadnych zdjęć. Jeśli jednak bardzo chcesz wykorzystać coś mojego, napisz na [email protected] – na pewno się dogadamy i tu niekoniecznie chodzi o pieniądze 🙂
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS