Kościół parafialny pw. św. Macieja Apostoła w Kruszynie

To już poza granicami naszego powiatu, ale kiedyś administracyjnie Kruszyna się w nim znajdowała. Odwiedziłem miejscowy kościół.

Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Informacje na jego temat zaczerpnąłem z Katalogu zabytków sztuki w Polsce z roku 1953, wtedy gdy Kruszyna znajdowała się jeszcze w powiecie radomszczańskim. Są one jednak całkiem aktualne. Poniżej cytuję w całości tekst poświęcony kościołowi, a pod nim zamieszczam kilka objaśnień.

KOŚCIÓŁ PAR. p. w. św. Macieja. Pierwotny wzmiankowany 1521. Obecny zbudowano ok. poł. w. XVII, wykończony 1696, restaurowany 1877 i 1914 roku. Barokowy. Orientowany. Murowany. Jednonawowy z węższym prostokątnym prezbiterium, przy którym od pn. zakrystia, od pd. piętrowe pomieszczenie; od zach. dwie wieże o górnych kondygnacjach przebudowanych 1874. Wewnątrz pomiędzy filarami przyściennymi arkadowe wnęki. Ściany opilastrowane z wydatnym belkowaniem. Sklepienie kolebkowe na parach gurtów, z lunetami, w prezbiterium pokryte bogatymi barokowymi stiukami. Chór muzyczny wsparty na trzech arkadach, podsklepiony krzyżowo na gurtach. Wszystkie elewacje dwukondygnacjowe. Fasada trójdzielna, opilastrowana, z portalem i oknem na osi, ożywiona niszami, między wieżami wolutowy szczyt. Elewacja wsch. z dekoracją stiukową na belkowaniu i głowicach pilastrów. Elewacje boczne ze szkarpami, opilastrowanymi w dolnej kondygnacji, o dwóch rzędach półkolistych okien. Okna przybudówek w uszakowatych obramieniach.  Dachy dwuspadowe. – Ołtarz główny późnobarokowy 1. poł. w. XVIII z rzeźbami świętych i obrazem Matki Boskiej z tegoż czasu. Dwa ołtarze boczne barokowe 2. poł. w. XVII, w lewym obraz św. Rodziny, w prawym Chrystusa Boleściwego w. XVII/XVIII. Dwa ołtarze boczne rokokowe 2 poł. w. XVIII, jednym obraz św. Antoniego 1 poł. w. XIX. Ambona koniec w. XVIII, z obrazami w życia Matki Boskiej. Chrzcielnica rokokowa 2 poł. w. XVIII. Konfesjonał używany również jako ołtarz, rokokowy, z bogatym obudowaniem. Płyta nagrobna Krystyny Rzeszowskiej, marmurowa, z płaskorzeźbioną półpostacią zmarłej i herbami Radwan, Wąż, Śreniawa i Rola, późnorenesansowa 1622.

MUR I BRAMA. Cmentarz kościelny otoczony murem z wnękami i strzelnicami kluczowymi w. XVII. Na osi kościoła brama z kwadratowymi pomieszczeniami po bokach, krytymi daszkami pulpitowymi. Ściany rozczłonkowane niszami i lizenami. Płyta nagrobna marmurowa Ottona Denhoffa 1620.

DZWONNICA. Zapewne 1. poł. w. XIX, odnowiona 1927. Murowana. Trójkondygnacjowa. Dołem czworoboczna, górą ośmioboczna, kryta daszkiem kopulastym. Dzwon 1636 z napisem dotyczącym fundacji Denhoffa.

Czytelnik może zastanawiać się nad tym, że wymieniono w powyższym opisie po dwie pary ołtarzy bocznych. Jest to kwestia ich rozmieszczenia. Ołtarze barokowe zwrócone są, podobnie jak ołtarz główny w kierunku wschodnim. Natomiast ołtarze rokokowe znajdują się na bocznych ścianach kościoła. Widać to na jednym z wykonanych przeze mnie zdjęć, gdzie pokazana jest jedna z bocznych ścian – jest tam fragment ołtarza głównego, boczny barokowy ołtarz z obrazem św. Rodziny, ambonę oraz boczny rokokowy ołtarz z obrazem Matki Boskiej.

Zdjęcie pochodzi z: „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, 1953 r., autor B. Kopydłowski, podpis: „Fig. 8. Kruszyna, kościół par. ok. poł. w. XVII – 1696. Widok od pd.-zach.

Zdjęcie pochodzi z: „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, 1953 r., autor B. Kopydłowski, podpis: „Fig. 24. Kruszyna, kościół par. Ołtarz 2. poł. w. XVII.

Zdjęcie pochodzi z: „Katalog zabytków sztuki w Polsce”, 1953 r., autor H. Hohensee-Ciszewska, podpis: „Fig. 41. Kruszyna, kościół par. Płyta nagrobna Krystyny Rzeszowskiej.

Jak wspomniałem we wstępie, opis ten pochodzi z lat 50. XX wieku. Należy jednak podkreślić, że w późniejszym czasie kościół przechodził kilkukrotne remonty i renowacje. Znalazłem jeszcze jeden opis, bardziej współczesny. Jeszcze do niedawna opis ten znajdował się w kościele.

Pierwsza wzmianka o istnieniu parafii w Kruszynie pochodzi z 1415 r. Pod tą datą zapis historyczny wymienia wikariusza parafii – księdza Jakuba. Oznacza to, że w Kruszynie była wówczas duża parafia, bowiem miała obok proboszcza także wikarego. Urzędowa wiadomość o parafii pochodzi z 1482 r. Właściciel Kruszyny – Kacper Denhoff przyczynił się do ożywienia katolicyzmu w swej posiadłości. Budowę kościoła murowanego rozpoczęła w 1661 r. Anna Eufemia z Radziwiłłów Denhoffowa. Budowa trwała ponad 30 lat. Prezbiterium wybudował Aleksander Denhoff – opat w zakonie Cystersów w Jędrzejowie. Mury kościoła w stanie surowym ukończył w 1691 r. Zygmunt Wiktor Denhoff, syn Anny i Stanisława. W 1694 r. kościół pokryto dachem i ostatecznie ukończono z funduszów Janiny Denhoffowej, wdowy po Zygmuncie Wiktorze. Konsekrowany został w 1696 r. przez Jerzego Albrechta Denhoffa, biskupa przemyskiego i Kanclerza Wielkiego Koronnego.

Kościół został wybudowany w stylu barokowym; murowany, orientowany, jednonawowy. Wewnętrzny wystrój świątyni był imponujący pod względem artystycznym. Pomiędzy filarami przyściennymi – arkadowe wnęki, a na ścianach pilastry. Sklepienie kolebkowe, z lunetami. Prezbiterium ozdobiono bogatymi stiukami barokowymi. W kościele było 6 ołtarzy w stylu barokowym i rokokowym. Ołtarz główny – drewniany, rzeźbiony, ozdobiony 18 figurami, w ołtarzu umieszczono obraz Matki Boskiej z Dzieciątkiem – nieznanego artysty, ale o wielkiej wartości artystycznej.  Na obraz została nałożona srebrna sukienka i srebrne pozłacane korony. Ołtarze boczne pochodzą z II poł. XVII w. W lewym znajduje się obraz Św. Rodziny, a w prawym obraz Chrystusa Boleściwego. Dwa dalsze ołtarze boczne pochodzą z II poł. XVIII w. Na uwagę zasługuje także ambona, drewniana z bogatymi zdobieniami i malowidłami. W kościele znajduje się także zabytkowy konfesjonał, który używany był kiedyś jako rokokowy ołtarz. Pod amboną w ścianie umieszczona jest marmurowa płyta nagrobna Krystyny Rzeszowskiej. W dzwonnicy murowanej, krytej gontami znajduje się dzwon z I poł. XVII w. z napisem dotyczącym fundatora – Kacpra Denhoffa. Na ścianie bramy wejściowej wmurowana jest płyta nagrobna Ottona Denhoffa z 1620 r.

W II poł. XIX w. kościół uległ poważnym zniszczeniom. Wraz z przejęciem pałacu przez Lubomirskich rozpoczęła się restauracja zrujnowanej świątyni. Nad pracami remontowymi czuwali kolejni proboszczowie – ks. Teofil Strączyński, a po 1885 r. ks. Piotr Dąbrowski. W takim stanie kościół przetrwał do czasów I wojny światowej i odzyskania Niepodległości przez Polskę. Od 1919 r. duszpasterstwo w tej parafii prowadził znany astronom, ks. Bonawentura Metler. Za jego czasów powstały w parafii liczne stowarzyszenia kościelne jak III Zakon Św. Franciszka, Bractwo Różańcowe, Dzieci Maryi oraz Liga Katolicka i Akcja Katolicka. W okresie okupacji hitlerowskiej – mimo, iż Kruszyna należała do Generalnej Guberni – w kościele odbywały się nabożeństwa. W okresie powojennym proboszczowie: ks. Franciszek Szuba i ks. Stanisław Bigaj obok pracy duszpasterskiej prowadzili dalsze prace remontowo-budowlane. 9 czerwca 1996 r. Kruszyna obchodziła jubileusz 300-lecia konsekracji kościoła pw. św. Macieja Apost. Do tej uroczystości obecny proboszcz, ks. kan. Bogdan Rogowicz przygotowywał parafię i świątynię od wielu lat. Spośród prac restauracyjnych największą było pokrycie dachu kościelnego miedzianą blachą, wzbogacenie kościoła nowym witrażem i remont zabytkowych organów.

Warto dodać, że sporo się dzieje także w ostatnich latach. Fasada kościoła zyskała nowy blask. Prace renowacyjne prowadzone są też wewnątrz. Oprócz wspomnianych tablic epitafijnych w kościele znajduje się także kilka innych upamiętnień, m.in.: tablica poświęcona Romanowi oraz Bronisławie Schönborn, tablica poświęcona 200. rocznicy uchwalenia Konstytucji 3 Maja, tablica poświęcona ks. Bolesławowi Kotnowskiemu, tablica poświęcona ks. Andrzejowi Knasiowi, tablica poświęcona O. Alojzemu Wrzalikowi. Za kościołem, w kierunku wschodnim znajduje się ozdobna murowana furta z metalowym okratowaniem. Było to przejście używane przez mieszkańców miejscowego pałacu. Obecnie jest na stałe zamknięte.

Widok na ołtarz główny. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Lewy ołtarz rokokowy z wizerunkiem Matki Boskiej, ambona, lewy ołtarz barokowy z wizerunkiem św. Rodziny. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Tablica poświęcona Romanowi oraz Bronisławie Schönbornom Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Tablica na 200. rocznicę uchwalenia Konstytucji 3 Maja. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Tablica poświęcona ks. Bolesławowi Kotnowskiemu. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Tablica poświęcona ks. Andrzejowi Knasiowi, który zginął w Auschiwtz. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Tablica poświęcona O. Alojzemu Wrzalikowi. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Ołtarz główny z bliższej perspektywy. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Lewa strona kościoła. Rokokowy ołtarz z wizerunkiem Matki Boskiej oraz ambona. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Lewy ołtarz barokowy z wizerunkiem św. Rodziny. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Prawy ołtarz barokowy z Chrystusem Boleściwym. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Prawy ołtarz rokokowy. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Organy. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Plebania. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Nieczynna furta pomiędzy kościołem a pałacem. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Widok na kościół od strony wschodniej. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Wejście do kościoła od strony północnej. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

W bramie kościoła. Widoczna tablica poświęcona Wiktorii z Krzyżanowskich Marszałkowej. Luty 2022 r., fot. Paweł Dudek

Ważne informacje

Jestem autorem wszystkich artykułów i zdjęć (chyba, że zaznaczyłem, że jest inaczej w jakimś konkretnym przypadku). Czasami korzystam ze starych zdjęć znalezionych w internecie, prasie, książkach, przesłanych przez Czytelników. Staram się pytać o zgodę na wykorzystanie takiego zdjęcia, ale nie zawsze to jest możliwe, a czasem niepotrzebne. Jeśli jednak naruszyłem czyjeś prawa autorskie, proszę o kontakt. Zdjęcia w artykułach są mniej więcej aktualne w stosunku do daty opublikowania artykułu, chyba, że zaznaczyłem inaczej. Jeśli znalazłaś/-eś błąd, chcesz coś zasugerować, skrytykować, pochwalić, napisz na [email protected] – wychodzę z założenia, że nie jestem nieomylny i mogłem coś przegapić, o czymś zapomnieć albo po prostu czegoś nie wiem. Pamiętaj także, że możesz sobie do woli i za darmo czytać, oglądać, ale nie wolno Ci kopiować żadnych moich tekstów oraz żadnych zdjęć. Jeśli jednak bardzo chcesz wykorzystać coś mojego, napisz na [email protected] – na pewno się dogadamy i tu niekoniecznie chodzi o pieniądze 🙂

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ