Dyrektor dr Andrzej Przychodni o stanie prac nad powołaniem Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną

W dniu 19.02.2019 nastąpiło podpisanie porozumienia ws. współpracy na rzecz pretendującego wówczas do wpisu na Listę Światowego Dziedzictwa Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego.
Sygnatariuszami porozumienia byli reprezentanci: Muzeum Historyczno- Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim, Powiatu Ostrowieckiego, Powiatu Opatowskiego, Gminy Bodzechów, Gminy Ćmielów, Gminy Ożarów, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Radomiu, Nadleśnictwa Ostrowiec Świętokrzyski, Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Kielcach i Regionalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska w Kielcach. W konsekwencji podjętej wówczas międzyinstytucjonalnej współpracy 14.06.2019 podpisano list intencyjny pomiędzy gminami: Ożarów, Ćmielów i Bodzechów ws. utworzenia parku kulturowego, celem wypełnienia wskazań ICOMOS związanych z wnioskowanym wpisem ww. Regionu na Listę UNESCO.
Wskazania dotyczyły zapewnienia właściwej formy ochrony prawnej otoczenia wszystkich komponentów Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego. List intencyjny został przyjęty przez Komitet Światowy jako deklaracja zapewnienia pożądanej ochrony, czego konsekwencją było wpisanie na Listę Światowego Dziedzictwa ww. Regionu w dniu 6 lipca 2019 r. Charakter wpisu – nie obejmujący tylko jedno miejsce, a ich zespół – jednoznacznie wskazywał na konieczność zapewnienia warunków dla zachowania – przede wszystkim – krajobrazu kulturowego powiązanego z komponentami Dobra Światowego, co również umożliwiało spełnienie wymogu integralności, jednego z istotniejszych dla oceny wniosku strony polskiej przez Komitet
Światowy ds. UNESCO. Już od listopada 2019 roku Muzeum Historyczno-Archeologiczne podjęło szereg działań służących wywiązaniu się z ww. warunków. Przede wszystkim ponownie podjęto współpracę z Narodowym Instytutem Dziedzictwa (NID) celem opracowania wstępnych założeń do utworzenia parku, projektów uchwał dla samorządów poszczególnych gmin, które miały park utworzyć, oraz projektu planu ochrony parku. Działanie to obejmowało cały rok 2020 i było prowadzone przez NID przy udziale Muzeum. Opracowania były pod względem merytorycznym ukierunkowane na spełnienie wymogów ICOMOS, czyli połączenia poszczególnych komponentów Dobra Światowego właściwą formą ochrony krajobrazu kulturowego.
Muzeum niezależnie prowadziło inne działania. Były to: seminaria, publikacje drukowane, internetowe i filmowe oraz spotkania robocze. Nastąpiło też wsparcie protestu mieszkańców Rudy Kościelnej wobec planów budowy kopalni wapienia na gruntach tej miejscowości, opracowanie stanowiska wobec wspomnianego zagrożenia dla Dobra Światowego, korespondencja z szeregiem podmiotów w tej sprawie, zbieranie opinii oraz przedstawienie stanowiska Muzeum na konferencji prasowej w dniu 24.07.2020.
W dniu 31.07.2020 r. miało miejsce zorganizowane przez Burmistrza Ćmielowa spotkanie z mieszkańcami Rudy Kościelnej, przedstawicielami Świętokrzyskich Kopalni Surowców Mineralnych jako inwestorem budowy kopalni wapienia, przy udziale przedstawicieli samorządu Gminy Ćmielów i Powiatu Ostrowieckiego. Przygotowano również wystąpienie w sprawie projektowanego parku i zagrożeń dla Dobra Światowego skierowane do Wicepremiera RP i Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu – prof. Piotra Glińskiego, któremu zreferowano bezpośrednio wszystkie palące kwestie.
Na początku grudnia 2020 roku zorganizowano szkolenie w trybie online prowadzone przez NID dot. zarządzania dziedzictwem lokalnym, w którym, pomimo skierowania szeregu zaproszeń do licznych podmiotów, nie wziął udziału żaden przedstawiciel lokalnych samorządów, za wyjątkiem reprezentanta Powiatu Ostrowieckiego.
Już w marcu 2020 roku przedstawiono pierwszy projekt porozumienia dotyczącego utworzenia Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną przez Gminy: Bodzechów, Ćmielów i Ożarów, Powiat Ostrowiecki, Powiat Opatowski i Muzeum Historyczno-Archeologiczne. Dopiero 01.02.2021 roku nastąpiło podpisanie tego dokumentu ze strony Pani Burmistrz Ćmielowa, która uprzednio uzyskała rekomendację Rady Miejskiej do sygnowania przedmiotowego porozumienia.
Z początkiem lutego można było zatem przystąpić do przedstawiania propozycji NID i Muzeum związanych z zasięgiem i warunkami ochrony projektowanego parku. Jeszcze w tym miesiącu przekazano do zaopiniowania stronom porozumienia „Założenia do utworzenia Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną”.
W lutym nastąpiło rozpoczęcie realizacji projektu badawczego „Nieinwazyjne rozpoznanie segmentu C pola eksploatacyjnego Krzemionki” jako elementu prowadzenia rozpoznania naukowego i czynnej ochrony rejonu sąsiedztwa Dobra Światowego Dziedzictwa z obszarem planowanej kopalni wapienia w Rudzie Kościelnej. Równocześnie przygotowano opinię dotyczącą możliwości lokalizacji w strefach buforowych Dobra Światowego Dziedzictwa wielkopowierzchniowych farm fotowoltaicznych. W marcu br. doszło do spotkania z przedstawicielami inwestora – firmy DSI 03, na którym jednoznacznie stwierdzono brak możliwości lokowania podobnych przedsięwzięć w ww. strefach (w tym przypadku komponentu 1 – Krzemionek i komponentu 2 – Borowni). Wnioski
inwestora zostały złożone do Urzędu Miasta i Gminy Ćmielów w okresie po dokonaniu wpisu Krzemionkowskiego Regionu Prehistorycznego Górnictwa Krzemienia Pasiastego na listę UNESCO oraz przy pełnej wiedzy tego urzędu o konieczności utworzenia parku kulturowego, jednakże inwestor nie został powiadomiony przez samorząd Ćmielowa o możliwym konfl ikcie jego zamierzeń
z ww. uwarunkowaniami. 
W międzyczasie trwały też konsultacje z Wojewódzkim Urzędem Ochrony Zabytków w Kielcach, dotyczące poprawy stanu ochrony konserwatorskiej otoczenia komponentów Dobra Światowego Dziedzictwa. W kwietniu br. konsultacje przeprowadzono w trybie online z Departamentem Ochrony Zabytków MKDNiS. Nastąpiły one ponownie z końcem czerwca 2021 r. Pod koniec kwietnia br. na spotkaniu Komisji Rady Miejskiej w Ćmielowie przedstawiono „informację dotyczącą założeń do utworzenia Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną”.
21.05.2021 miało miejsce kolejne spotkanie z przedstawicielami Departamentu Ochrony Zabytków MKDNiS, Narodowego Instytutu Dziedzictwa (udział w trybie zdalnym), władz gminnych i powiatowych ws. parku. 27.05.2021 stowarzyszenie MOST przeprowadziło szkolenie dla mieszkańców gmin, na terenie których przewidziano park kulturowy, dot. możliwości rozwoju obszarów objętych taką formą ochrony. Stowarzyszenie działało w oparciu o zawarte z Muzeum porozumienie, wyłącznie w oparciu o środki własne, pozyskane na ten cel z grantu europejskiego w ramach projektu pn. „Korzenie”.
W czerwcu br. w porozumieniu z poszczególnymi samorządami nastąpiło powołanie podzespołów ds. utworzenia parku kulturowego w poszczególnych gminach. 11.06., 17.06. i 18.06.2021 odbyły się spotkania konsultacy jne z mieszkańcami gmin Bodzechów, Ćmielów, Ożarów i Bałtów ws. utworzenia Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną, prowadzone przez MHA i Stowarzyszenie MOST oraz nastąpiło przekazanie do publicznej wiadomości „Projektu Planu Ochrony  Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną”.
Wszystkie opracowania dotyczące parku zostały udostępnione do publicznego wglądu poprzez pobranie ze strony internetowej Muzeum. 18.06.2021 r. do Muzeum wpłynęło zawiadomienie o wszczęciu postępowania przez Burmistrza Ćmielowa dot. wydania decyzji środowiskowej w sprawie realizacji kopalni wapienia w Rudzie Kościelnej. Wniosek inwestora – Świętokrzyskich Kopalni Surowców Mineralnych – wpłynął z początkiem maja 2021 roku, co pokrywa się ze wzmożeniem negatywnej kampanii nt. parku kulturowego, określanego przez antagonistów mianem „skansen” lub „muzeum” i wskazującym na rzekomo grożące gminie zahamowanie rozwoju w związku z uchwaleniem parku. Sprawa kopalni wapienia została ponownie podniesiona przez jednego z dyskutantów na spotkaniu konsultacyjnym w Ćmielowie w dniu 11.06.2021 r., jednakże UMiG Ćmielów nie poinformował wówczas o wpływie wniosku inwestora.
Z końcem czerwca skierowano do sygnatariuszy porozumienia ws. utworzenia parku prośby o odniesienie się do głównych postulatów ujętych w projekcie planu ochrony w celu zdiagnozowania
podstawowych problemów związanych z określeniem granic, form i zasięgów ochrony, ustanowieniem zakazów i ograniczeń oraz planowaniem przestrzennym i in. Nie uzyskano dotychczas żadnych odpowiedzi na ww. prośby.
24.06.2021 r. Rada Gminy Bałtów podjęła natomiast uchwałę intencyjną o nieprzystępowaniu do dalszych prac nad parkiem, o czym pisemnie poinformował Muzeum Wójt Gminy. Trzeba tu
zaznaczyć, że projekt włączenia także terenów należących do gminy Bałtów nie jest najistotniejszy z punktu widzenia zapewnienia właściwej ochrony dla Dobra Światowego Dziedzictwa, gdyż
żaden z jego komponentów nie znajduje się na proponowanych do uwzględnienia obszarach tej gminy. Zupełnie odmienna jest sytuacja na terenie gminy Ćmielów, gdzie znajdują się trzy komponenty Dobra Światowego, tj. część pola górniczego w Krzemionkach (grunty Rudy Kościelnej i Stoków Starych), kopalnia w Borowni i wzgórze Gawroniec w samym Ćmielowie. Częściowo na
terenie ww. gminy znajduje się też fragment pola górniczego w Koryciźnie.
Tymczasem na spotkaniu w dniu 11.06.2021 r. Burmistrz Ćmielowa wydała oświadczenie, w którym stwierdziła, że przedmiotem ochrony w ramach parku winny być wyłącznie „dwa strategiczne stanowiska: Wzgórze Gawroniec (…) i na Borowni, wokół których powinny zostać ustanowione granice parków w formie tzw. wysp.” Pomimo, iż nastąpiła natychmiastowa reakcja dyrektora MHA, prostująca tę błędną informację, Burmistrz Ćmielowa podtrzymała swoje stanowisko, a następnie uznała, że może ono być przedmiotem „konsultacji społecznych”.
30.06.2021 r. UMiG Ćmielów zamieścił obwieszczenie Burmistrza, w którym przedmiotem oceny w formie ankiety ma być porównanie zakresu ochrony zaproponowanej w obecnie dyskutowanym projekcie Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną z cytowanym powyżej stanowiskiem Pani Burmistrz. Należy przy tym dodać, że autorzy projektu parku nie mieli możliwości rzeczowo odnieść się w międzyczasie nawet do tych uwag i wątpliwości, które były zgłaszane w trakcie spotkań konsultacyjnych. Jak już wspomniano, ofi cjalnych uwag, stanowiących odniesienie do istotnych założeń prezentowanego projektu, do chwili obecnej nie zgłoszono.
Oświadczenie Burmistrza Ćmielowa oraz wydane zarządzenie z załącznikiem w formie ankiety skierowanej do mieszkańców gminy, nie stanowi wypełnienia zobowiązań określonych w  odpisywanych uprzednio dokumentach, a zwłaszcza porozumienia z dnia 01.02.2021 r. dotyczącego utworzenia Parku Kulturowego Pradziejowego Górnictwa Krzemienia nad Kamienną.
Zakres ujęty tzw. „konsultacjami społecznymi” w drugim punkcie przytaczanej ankiety jest też całkowicie sprzeczny z wytycznymi ICOMOS. Rzecz jasna ostateczne granice parku kulturowego oraz inne uwarunkowania związane z jego powołaniem miały zostać określone w toku dyskusji nad przedstawionym projektem autorstwa NID. Jednakże wspomniany brak uwag do obecnie dyskutowanego projektu złożonych drogą korespondencyjną i arbitralne pominięcie obecnych na terenie gminy komponentów Dobra Światowego, a także innych elementów dziedzictwa kulturowego, które mają podlegać ochronie, wskazują na to, że dalsze rzeczowe procedowanie w sprawie utworzenia parku kulturowego na terenie gminy Ćmielów, albo będzie mocno utrudnione, albo też niemożliwe.
Należy przy tym zaznaczyć, że żaden z samorządów, z którymi prowadzono dotychczasowe konsultacje, nie ponosił kosztów przygotowania projektu parku. Został on opracowany na zlecenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa przy współpracy Muzeum. Zdając sobie sprawę z tego, że zakres opracowania, projekty uchwał, proponowane ograniczenia, jak i granice parku mogą budzić szereg wątpliwości i uwag, przeprowadzono cykl spotkań, aby uzyskać wiedzę, w jakim zakresie należy poddać projekt niezbędnej korekcie. Taka korekta nie może jednak polegać na arbitralnym określaniu przez Burmistrza Ćmielowa, które elementy dziedzictwa są „strategiczne”, a które nie, gdyż takiej oceny dokonują specjaliści i organy ochrony zabytków. „Waloryzacja” dokonana przez Panią Burmistrz pominęła obszar komponentu 1 Dobra Światowego, którego rangę określiło UNESCO. 

dr Andrzej Przychodni
Dyrektor Muzeum Historyczno-Archeologicznego w Ostrowcu Świętokrzyskim