Czym jest poręczenie za dług? Jak wyegzekwować poręczenie?

rozwiń >

Czym jest poręczenie za dług? Definicja i istota poręczenia

Zacznijmy od tego, czym właściwie jest poręczenie. Według artykułu 876 Kodeksu cywilnego, w ramach umowy poręczenia poręczyciel zobowiązuje się względem wierzyciela wykonać zobowiązanie na wypadek, gdyby dłużnik zobowiązania nie wykonał. Po zawarciu takiej umowy występuje więc sytuacja, w której występują 3 podmioty: wierzyciel, dłużnik pierwotny oraz jego poręczyciel. Korzyść po stronie wierzyciela polega na tym, że jeśli dłużnik nie wywiąże się z długu terminowo, może on wymagać spełnienia świadczenia przez osobę poręczyciela. Jednocześnie spełnienie świadczenia przez poręczyciela nie powoduje zwolnienia dłużnika z długu. Sprawia to tylko, że dotychczasowy poręczyciel wstępuje w miejsce dawnego wierzyciela.

Poręczenie nie musi mieć charakteru odpłatnego, więc poręczyciel nie musi uzyskiwać wynagrodzenia od wierzyciela ze względu na to, że poręcza za dłużnika. Jednak poręczenie musi dotyczyć już istniejącego długu. Istnieje też możliwość poręczenia za dług przyszły, jeśli jednak poręczenie za dług przyszły jest bezterminowe, poręczyciel może odwołać swoje poręczenie przed momentem powstania długu. Można także zabezpieczyć poręczeniem dług warunkowy, czyli taki, którego istnienie jest uzależnione od wystąpienia jakiegoś zdarzenia przyszłego.

Poręczenie może mieć kilka form. Pierwsza z nich to tzw. podporęczenie, czyli poręczenie za dług poręczyciela. Wtedy podporęczyciel gwarantuje świadczenie ze strony poręczyciela. Jego odpowiedzialność ogranicza się tylko do wysokości zobowiązania poręczyciela. Może mieć także charakter terminowy, nawet gdy poręczenie pierwotnego poręczyciela zostało złożone jako bezterminowe. Podporęczyciel odpowiada bezpośrednio wobec wierzyciela, a w razie roszczenia zwrotnego przysługuje mu ono tylko wobec poręczyciela.

Jeszcze inna forma poręczenia to tzw. poręczenie zwrotne. Polega na tym, że wierzyciel zabezpiecza roszczenie zwrotne poręczyciela, które przysługuje mu wobec dłużnika głównego w sytuacji, gdy poręczyciel zaspokoił wierzyciela zamiast dłużnika głównego. Co istotne, poręczenie zwykłe różni się od poręczenia wekslowego (awal), które opiera się na innych przepisach KC i polega na bezwarunkowym poręczeniu długu wekslowego. Wówczas poręczyciel odpowiada tak samo jak osoba, za którą poręczył.

Forma umowy poręczenia

Według Kodeksu cywilnego oświadczenie poręczyciela musi zostać złożone na piśmie pod rygorem nieważności. Poręczyciel nie może więc złożyć oświadczenia ustne. Z kolei wierzyciel może złożyć oświadczenie woli w dowolnej formie. Co więcej, umowa poręczenia jest zawierania pomiędzy wierzycielem a poręczycielem. Dłużnik w ogólnie musi mieć wiedzy o tym, że doszło do zawarcia takiej umowy. Nie ma też znaczenia jego ewentualna zgoda.

Jednocześnie, aby zawrzeć umowę poręczenia, trzeba wyraźnie wskazać, czyli zindywidualizować dłużnika. Nie można zawrzeć umowy poręczenia z dłużnikiem nieoznaczonym, gdyż poręczenie za osobę nieznaną uniemożliwia poręczycielowi ocenę ryzyka związaną z zabezpieczeniem świadczenia. Można również zawrzeć umowę więcej niż z jednym poręczycielem, a sam poręczyciel może być osobą fizyczną lub osobą prawną.

Wygaśnięcie i odwołanie umowy poręczenia

Z zasady poręczenie ulega wygaśnięciu wtedy, gdy dłużnik ureguluje swój dług. Jest to efektem akcesoryjnego charakteru poręczenia względem długu głównego. Zobowiązanie poręczyciela wygasa też w przypadku potrącenia wzajemnych wierzytelności dłużnika i wierzyciela, zwolnienia z długu, odnowienia (chyba że poręczyciel wyraził zgodę na dalsze trwanie poręczenia). Wygaśnięcie poręczenia może być spowodowane również skutecznym złożeniem przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, świadczeniem w miejsce wykonania, a także przejęciem długu (choć w ostatnim przypadku poręczyciel może zgodzić się na dalsze trwanie poręczenia).

Poręczenie ulegnie wygaśnięciu także wtedy, gdy świadczenie dłużnika głównego stanie się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi (czyli jego odpowiedzialność wygasa). Zobowiązanie poręczyciela może wygasnąć też w wyniku innych zdarzeń, które określa umowa poręczenia. Można również zwolnić poręczyciela z odpowiedzialności, co następuje w ramach umowy pomiędzy poręczycielem a wierzycielem. Ponadto stwierdzenie nieważności umowy, na podstawie której zaistniała wierzytelność główna, prowadzi do wygaśnięcia poręczenia.

Kiedy jednak termin płatności długu nie został oznaczony lub płatność należności zależy od wypowiedzenia, poręczyciel ma prawo po upływie 6 miesięcy od daty poręczenia (a jeśli poręczył za dług przyszły – od daty powstania długu) zażądać, aby wierzyciel wezwał dłużnika do zapłaty bądź z najbliższym terminem dokonał wypowiedzenia. Gdy wierzyciel nie spełni tego żądania, zobowiązanie poręczyciela ulega wygaśnięciu. Jednocześnie do wygaśnięcia poręczenia nie prowadzi przelew wierzytelności, czyli przeniesienie wierzytelności na osobę trzecią bez zgody dłużnika.

Poręczenie może wygasnąć także wtedy, gdy ziszczą się warunku określone w umowie poręczenia. Wówczas trzeba zwrócić uwagę na ograniczenie poręczenia terminem. Gdy zastrzeżenie terminem dotyczy poręczenia długu istniejącego, poręczyciel nie odpowiada za zobowiązania powstałe po terminie określonym w umowie. Jeśli poręczono za dług przyszły, poręczyciel jest odpowiedzialny tylko na długi powstałe przed dniem upływu terminu.

Odpowiedzialność po stronie poręczyciela

W kwestii rozmiaru zobowiązania poręczyciela za każdym razem rozstrzyga zakres zobowiązań dłużnika. W rezultacie zakres odpowiedzialności rozciąga się nie tylko na świadczenie główne, ale również np. odszkodowanie, zadośćuczynienie, kary umowne i odsetki za zwłokę. Jednak czynność prawna dokonana przez dłużnika z wierzycielem po udzieleniu poręczenia nie może zwiększyć zobowiązania poręczenia.

Dlatego gdy poręczyciel zabezpiecza np. zwrot pożyczki o wysokości 20 tysięcy złotych z oprocentowaniem w wysokości 10%, a dłużnik z wierzycielem podniosą wartość odsetek do 15%, poręczyciel nie będzie zobligowany do zwrotu pełnej kwoty głównej pożyczki z odsetkami w wysokości 15%. Poza tym w umowie można ograniczyć odpowiedzialność poręczyciela do wskazanej wysokości.

Gdy dłużnik zwleka ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel powinien jak najszybciej zawiadomić o tym poręczyciela. Jeśli do tego nie dojdzie, ponosi on odpowiedzialność za wszelką szkodę, którą poniósł poręczyciel w związku z brakiem możliwości wcześniejszego zaspokojenia wierzyciela (czyli związanymi ze zwłoką odsetkami, karami umownymi).

Poręczyciel musi niezwłocznie powiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie zapłacie długu, za który poręczył. Jeśli tego nie zrobi, a dłużnik wykonał już zobowiązanie, to nie może zażądać od dłużnika zwrotu tego, co sam wierzycielowi zapłacił. Wyjątkiem jest sytuacja, w której dłużnik działa w złej wierze, czyli gdy wiedział on, że wierzyciel wykonał świadczenie.

Co ważniejsze, poręczyciel ponosi solidarną odpowiedzialność z dłużnikiem za zobowiązanie główne. W związku z tym jego dług jest wymagalny w tej chwili, w której jest wymagalny od dłużnika. Wówczas wierzyciel może pozwać zarówno dłużnika, jak i poręczyciela. Za to wypełnienie zobowiązania przez jednego z nich spowoduje zwolnienie ze zobowiązania drugiego. Gdy poręczycieli jest więcej niż jeden, oni także solidarnie odpowiadają za dług.

Jakie są skutki zaspokojenia wierzyciela przez poręczyciela?

Zgodnie z powyższym, wierzyciel może domagać się spełnienia zobowiązania przez poręczyciela zamiast dłużnika. Jednak sam poręczyciel nie jest w tej sytuacji całkowicie bezbronny czy stratny. Zgodnie z prawem przysługują mu rozmaite narzędzia służące ochronie jego interesów. W chwili spełnienia zobowiązania przez poręczyciela, to on przejmuje prawa i obowiązki wierzyciela względem dłużnika. Może więc domagać się spełnienia świadczenia na swoją rzecz, żądając zwrotu wszystkiego, co sam świadczył na rzecz wierzyciela (w wyniku umowy poręczenia). W rezultacie dotychczasowy poręczyciel wzywa dłużnika do spłaty długu.

Ważne jest także to, że poręczyciel, przeciw któremu wierzyciel dochodzi roszczenia, powinien zawiadomić dłużnika niezwłocznie, wzywając go do uczestnictwa w sprawie. Jeśli dłużnik tego nie zrobi, nie może podnieść przeciw poręczycielowi zarzutów, które przysługiwały mu przeciw wierzycielowi, a których poręczyciel nie podniósł dlatego, że o nich nie wiedział. Dlatego brak działania ze strony dłużnika niesie dla niego wiele negatywnych konsekwencji jeśli poręczyciel spełni świadczenie na rzecz wierzyciela.

Jednocześnie poręczyciel ma pewne obowiązki. Przede wszystkim musi jak najszybciej zawiadomić dłużnika o dokonanej przez siebie spłacie długu, za który poręczył. Jeżeli tego nie uczyni, a dłużnik wykona zobowiązanie, nie może zażądać od dłużnika zwrotu tego, co sam zapłacił wierzycielowi. Jedynym wyjątkiem jest sytuacja, w której dłużnik działa w złej wierze. Wszystko to służy zabezpieczeniu przed sytuacją podwójnego wykonania tego samego świadczenia na rzecz wierzyciela.

Poręczenie nie jest trudne ale jest kilka pułapek

Poręczenie to dość prosta, niespecjalnie skomplikowana instytucja. Jednak zarówno na poręczyciela, jak i dłużnika czyhają rozmaite pułapki, z których warto zdawać sobie sprawę. Dłużnik musi zwrócić uwagę na to, że wypełnienie zobowiązania przez wierzyciela nie spowoduje, iż jego dług wygaśnie. Dochodzi wtedy wyłącznie do zmiany wierzyciela, którym staje się dotychczasowy poręczyciel.

Zgłoś naruszenie/Błąd