Czeska literatura dobrze czuje się w Polsce

Czym w dzisiejszych czasach najbardziej się wyróżniają czeskie książki, o czym opowiadają? Jak prezentują się na tle dzieł takich pisarzy jak Hrabal, Kundera czy Škvorecký?

Czym w dzisiejszych czasach najbardziej się wyróżniają czeskie książki, o czym opowiadają? Jak prezentują się na tle dzieł takich pisarzy jak Hrabal, Kundera czy Škvorecký?



Współcześni czescy pisarze i pisarki, nie tylko zagranicą, ale i we własnym kraju, są często porównywani nie między sobą, ale ze swoimi poprzednikami. Również w pana pytaniu pojawiły się trzy nazwiska znanych pisarzy z lat sześćdziesiątych XX wieku. Takie porównania są niesprawiedliwe z kilku powodów:


Po pierwsze – inna sytuacja. Współcześni autorzy żyją i pracują w innych warunkach. I nie mam tu na myśli warunków politycznych, ale po prostu fakt, że pokolenie pisarzy debiutujących w latach sześćdziesiątych mogło liczyć na to, że literatura ma ogromne znaczenie dla społeczeństwa. Tak wysoką pozycję zdobyła nie tylko dzięki temu, że była jednym z instrumentów mających zapewnić przemianę społeczną, ale również z racji bycia przestrzenią poetyki. To znaczy w sensie swoistej przestrzeni sztuki i szczególnego języka wyzwalającego ludzką wyobraźnię i stwarzającego dla niej fikcyjną przestrzeń. Dzisiejsi pisarze i pisarki nie mają już tak „łatwo”. W naszych czasach literatura sytuuje się na peryferiach zainteresowań społeczeństwa.



Co jeszcze jest niesprawiedliwe?



Do całokształtu literatury przykłada się miarę tych trzech pisarzy, którzy bynajmniej nie reprezentują pełnego przekroju życia literackiego tamtych czasów. Gdyby nie istniała wtedy wyraźna fala literacka, do której należeli wymienieni autorzy, ich pozycja z pewnością nie byłaby tak oczywista.  Ale w przypadku współczesnej czeskiej literatury również możemy zauważyć istnienie wyraźnej fali literackiej. Pocieszająca jest w niej obecność sporej ilości wartościowej literatury, która tworzy fundament kultury czytelniczej i utrzymuje w ruchu życie literackie. Ten szeroki nurt bywa nazywany literaturą mainstreamową. Nie jest to literatura brukowa, ale zarazem nie ma nadmiernych ambicji artystycznych. Wyróżniającą ją cechą jest aktualność tematyczna i wysokie nakłady. Reaguje na tematy aktualne społecznie w sensie zaspokojenia na nie zapotrzebowania i nie wymaga od czytelnika jakiegoś szczególnego przygotowania, ani nie wystawia na próbę jego cierpliwości – krótko mówiąc nie eksperymentuje.



Proszę o przykłady.



Najciekawszymi przedstawicielami tego nurtu są: Alena Mornštajnová, która jest obecnie wielkim czytelniczym fenomenem i która w swojej ostatniej książce Listopad (2021) udowadnia, że w czeskiej literaturze wciąż brakuje refleksji nad wydarzeniami roku 1989 w formie wypowiedzi pokoleniowej, ale nie pokolenia ojców i matek, tylko synów i córek. Innym przykładem jest Kateřina Tučková, która przywraca debacie publicznej tematy związane z ponurymi wojennymi wydarzeniami czy epoką stalinowską i odmawia przedstawiania czeskiego społeczeństwa jako ofiar, ale drąży kwestie winy i współwiny. A oprócz nich jest jeszcze na przykład Jiří Hájíček, który przywrócił chlubną tradycję powieści wiejskiej. W jego książkach przybiera ona postać eksperymentu socjalnego i egzystencjalnego, do którego wciągnęły wiejskie społeczeństwo lata dziewięćdziesiąte i który wciąż jeszcze trwa.


Jednak nie mniej istotne są książki, które nie tylko spełniają oczekiwania społeczne dotyczące ich tematyki, ale pomagają ją dopiero zauważyć, uświadomić sobie jej znaczenie. Do takich autorów należą przede wszystkim Radka Denemarková, Bianca Bellová czy Marek Šindelka. Jest to literatura zaangażowana, która niepokoi, nie przynosi łatwych rozwiązań, ani nie prezentuje nieskomplikowanych światów. To wszystko odnajdziemy w powieściach Godziny z ołowiu (Hodiny z olova 2018) Radki Denemarkovej, czy Jezioro (2018; Jezero 2016) Bianki Bellovej, ale też w Zmęczeniu materiału (Únava materiálu 2016) Marka Šindelki.


Jednakże nadal znajduje tu dla siebie przestrzeń również literatura, która zgodnie z tradycją modernizmu traktuje przestrzeń estetyczną jako przestrzeń stworzoną dla eksperymentów. Eksperymentów, które mają ambicje testowania stopnia elastyczności norm literackich i ustanawiania nowych. Eksperymentów, które nie są wyłącznie formalne, ale też etyczne, ponieważ przynoszą niepokojące pytania moralne.



Kogo ma pan na myśli?



Do wiecznych odkrywców takich nieznanych lądów należy Jáchym Topol, co udowadnia jego ostatnia książka Wrażliwy człowiek (2019; Citlivý člověk 2017). Jest istotna nie tylko jeżeli chodzi o tematykę (lata dziewięćdziesiąte zeszłego wieku, socjalny rozkład czeskiego społeczeństwa), ale również o formę – mam na myśli eksperyment artystyczny. Pocieszające jest też to, że ta wymagająca czytelniczo forma ma następców również w najmłodszym pokoleniu. Należy do nich na przykład książka Lucie Faulerovej Smrtholka (2020) – znajdująca się na antypodach epickich światów wielkich historii i oparta na głęboko egzystencjalnym, indywidualnym doznawaniu świata, który mimo to potrafi wyjść poza ramy doświadczeń indywidualnych i przynieść nam wypowiedź pokoleniową. 
Moglibyśmy oczywiście zastosować również inne filtry – filtr postmodernistycznego punktu widzenia akcentującego przestrzenie ludyczne i grę fantazji. Bez wątpienia do najwybitniejszych przedstawicieli tego nurtu należy Karol Sidon, który pod pseudonimem Chaim Cigan wydał fantasmagoryczną tetralogię, w której prowadzi grę z gatunkami science fiction, mitu i literatury alternatywnej – Gdzie diabeł mówi dobranoc (Kde lišky dávají dobrou noc 2014-2017). Do tego nurtu należy też zakwalifikować dosadne powieści Petra Stančíka takie jak Młyn do mumii (2016; Mlýn na mumie 2014), Jajo anioła (Andělí vejce 2016) czy ostatnio wydaną książkę Praworządny: ogłuszające przedawnienie (Pravomil: Ohlušující promlčení 2021).


Ale wracając do odpowiedzi na to trudne pytanie: w twórczości każdego z pisarzy, których pan wymienił, obecne są w różnym stopniu elementy, które próbowałem tu rozróżnić i przyporządkować do nich współczesnych czeskich autorów. Ale zdaję sobie sprawę z teg … czytaj dalej

Reakcja

0%0Pozytywnie0%0Neutralnie 0%0Negatywnie

Twoje emocje

0%0Lubię to!

0%0Super0%0Ekscytujący 0%0Ciekawy0%0Smieszny0%0Smutny0%0Wściekły0%0Przerażony0%0Szokujący0%0Wzruszający0%0Rozczarowany0%0Zaskoczony

Co sądzisz?

0%0Prawda0%0Manipulacja0%0Fake news

0

0Ulub

Oryginalne źródło ZOBACZ