Strona główna Informacje regionalne Bracia Bartłomiej i Marian Ormanowie

Bracia Bartłomiej i Marian Ormanowie

15 sierpnia 2022

A A⁺ A⁺⁺

Z naszego miasta pochodzi wiele wybitnych postaci, ale rzadko się zdarza, że na uwagę zasługuje rodzeństwo, tak jak w przypadku opisywanych tutaj braci Ormanów. Oczywiście Czytelnik wspomni chociażby o Różewiczach, który to wyjątek zdaje się potwierdzać regułę. Bracia Ormanowie z pewnością na uwagę zasługują, zwłaszcza, że poza wąskim gronem są to postacie nieznane. Należy nawet zastanowić się nad trwałym upamiętnieniem, bo efekty działalności Ormanów są pośrednio widoczne i wykorzystywane nie tylko w Radomsku, ale i w różnych miejscach Polski, a także poza jej granicami.

Bartłomiej Orman urodził się 13 maja 1905 roku, a jego brat Marian przyszedł na świat 31 marca 1913 roku. Ich rodzicami byli Urszula z domu Modrzejewska i Bartłomiej Orman. W sumie bracia mieli jeszcze troje rodzeństwa. Zarówno Bartłomiej, jak i Marian wpierw ukończyli szkołę powszechną, a następnie kontynuowali naukę w Gimnazjum Stanisława Niemca. Po zdaniu matury ich drogi edukacyjne się rozeszły.

Rodzina Ormanów, siedzą rodzice Urszula i Bartłomiej oraz córka Helena, górny rząd to Maria, Bartłomiej, Marian i Piotr

Bartłomiej Orman

Przed drugą wojną światową ukończył studia wyższe na Wydziale Mechanicznym Politechniki Śląskiej uzyskując tytuł inżyniera mechanika. Po studiach odbył służbę wojskową, a 1 stycznia 1937 roku otrzymał stopień oficerski porucznika Wojska Polskiego. Brał udział w kampanii wrześniowej.

Maturzyści z Gimnazjum Stanisława Niemca, rocznik 1924. Szósty od lewej w górnym rzędzie – Bartłomiej Orman

Legitymacja wojskowa Bartłomieja Ormana

W 1933 roku ożenił się z Marią jedyną córką Juliana Wojakowskiego, założyciela Fabryki Maszyn w Radomsku pod nazwą Wojakowski, a następnie Kryzel&Wojakowski, mieszczącej się przy ul. Świętej Rozalii. Zaraz po studiach był prawą ręką teścia przy rozbudowie fabryki, a w przyszłości miał być jego następcą. Przed 1939 rokiem zaczął pracę we Francuskich Zakładach Metalowych. Mieszkał wtedy w dużym mieszkaniu z ogrodem z żoną Marią z Wojakowskich oraz synem Bartłomiejem Markiem w kamienicy przy ul. Kościuszki 2 (obecnie własność TBS). Zajmował tam kolejno stanowiska: konstruktor suwnic elektrycznych i urządzeń dźwigowych (1 kwietnia 1929 r. – 1 września 1930 r.), konstruktor Wydziału Mostów i Konstrukcji Stalowych (1 września 1930 r. – 31 grudnia 1934 r.), Kalkulator i Sekretarz Techniczny Wydziału Mostów i Konstrukcji Stalowych (1 stycznia 1935 r. – 31 grudnia 1936 r.), Kierownik Oddziału Spawalni Elektrycznej i Inspektor Montażu terenowego Wydziału Mostów i Konstrukcji Stalowych (1 stycznia 1937 r. – 10 lipca 1939 r.), Kierownik Wydziału Mostów i Konstrukcji Stalowych (10 VII 1939 – 2 IX 1939). Znał w mowie i piśmie język rosyjski (uczył się jeszcze w zaborze rosyjskim), niemiecki, francuski oraz angielski. Podczas wojny był zaangażowany w działalność konspiracyjną. Został służbowo ewakuowany do Zamościa, a po powrocie 14 XI 1939 został przez Niemców zwolniony z pracy. W okresie 15 listopada 1939 r. – 4 lutego 1943 r. pracował w firmie Kryzel&Wojakowski . 5 lutego 1943 roku przymusem został przez Niemców przeniesiony do pracy w Metalurgii, gdzie pracował jako kierownik Biura Konstrukcyjnego Wydziału Konstrukcji Stali do 16 stycznia 1945 roku.

Bartłomiej Orman w mundurze

W 1945 roku został pierwszym powojennym dyrektorem Zakładów Przemysłowych im. Komuny Paryskiej. Wraz z załogą zaciekle zabiegali u nowych władz PRL o uruchomienie produkcji, ponieważ park maszynowy miał być całkowicie wywieziony do Związku Radzieckiego. Udało się uruchomić zakład, którego technologię produkcji doskonale znał sprzed wojny. Wtedy też przeprowadził się z rodziną naprzeciwko Fabryki Maszyn do budynku mieszkalnego przy ul. Św. Rozalii 22/5, blisko rodzinnego domu przy ul. Fabrycznej 3 (już nie istnieje). Budynek przy ul. Kościuszki 2 zajęła milicja, a Fabryka Maszyn została znacjonalizowana. Szykanowany właściciel Julian Wojakowski zmarł w 1968 roku i spoczywa wraz z żoną na Starym Cmentarzu w Radomsku. Nie był już możliwy rozwój Fabryki Maszyn w rękach prywatnych właścicieli. Pozostały znane sprzed wojny na całym świecie i pracujące do dzisiaj maszyny młyńskie i wiele innych pod nazwą Wojakowski i Kryzel&Wojakowski. Inż. Bartłomiej Orman założył prywatną firmę trudniącą się produkcją i montażem konstrukcji stalowych o nazwie „Konstal”. W tamtym czasie było za wcześnie na rozwój prywatnej działalności. Już jako bardzo zdolny i doświadczony projektant otrzymał propozycje kierowania przedsiębiorstwem państwowym – „Biurem Projektów Konstrukcji Stalowych” w Zabrzu. W latach następnych był dyrektorem „Centralnego Zarządu Budowy Zakładów Przemysłu Ciężkiego”, wicedyrektorem Centralnego Zarządu Konstrukcji Stalowych „Mostostal”, wicedyrektorem Departamentu Inwestycji w Ministerstwie Budownictwa i Przemysłu Materiałów Budowlanych, organizatorem i realizatorem z ramienia „Mostostalu” Fabryk Konstrukcji Stalowych w Piotrkowie Trybunalskim i Skierniewicach. Miał również pieczę nad budową wytwórni konstrukcji stalowych w Radomsku. Był dyrektorem technicznym i Naczelnym Inżynierem Biura Studiów i Projektów Konstrukcji Stalowych „Mostostal”, potem Centralnego Ośrodka Biura Projektów Konstrukcji Stalowych „Mostostal” w Warszawie.

Remont hali produkcyjnej w Fabryce Maszyn Kryzel&Wojakowski, od lewej Bartłomiej Orman, Julian Wojakowski – założyciel i właściciel firmy, Bartek Orman Junior, Mękwiński

Na budowie hali przy ul. Św. Rozalii. Bartłomiej Orman stoi pośrodku, przed pracownikami

W marcu 1957 roku przeżyli z żoną ogromna tragedię. Podczas pobytu w Bukowinie Tatrzańskiej został przypadkiem zamordowany w wieku 23 lat Bartłomiej Marek Orman. Był on ich jedynym synem oraz wnukiem Juliana i Marianny Wojakowskich, ukończył Politechnikę Warszawską na Wydziale Konstrukcji Stalowych.

Inż. Bartłomiej Orman był autorem wielu projektów i publikacji z zakresu dźwigów budowlano-montażowych i konstrukcji stalowych budownictwa, kontynuatorem projektowania i wdrażania technologii budowy mostów o konstrukcji stalowej spawanej nie tylko w Polsce, ale i w Europie. Wraz z zespołem zaprojektował oraz sprawował osobisty nadzór warsztatowy (aż do montażu próbnego włącznie) nad budową dwupoziomowego mostu przez Dunaj łączącego Rumunię z Bułgarią. Do montażu przęseł zaprojektował i wdrożył wiele urządzeń dźwigowych w tym specjalny dźwig „Orman” . W Polsce był m.in. generalnym projektantem oraz koordynatorem budowy dwupoziomowego mostu stalowego przez Wisłę pod Cytadelą w Warszawie i wielu innych budowli.

Był odznaczony Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Złotym Krzyżem Zasługi, złotą odznaką Odbudowy Warszawy, złotą odznaką Zasłużonego Mostostalowca i innymi odznaczeniami. Inż. Bartłomiej Orman zmarł 21 stycznia 1988 roku w Warszawie w wieku 82 lat. Został pochowany w rodzinnym grobowcu na Starym Cmentarzu w Radomsku.

Marian Orman

W latach 1932-1937 studiował na ówczesnej Akademii Górniczej w Krakowie na Wydziale Hutniczym Studia te ukończył z wyróżnieniem. Był bardzo wysportowany, świetnie pływał i jeździł na nartach, reprezentował Akademię Górniczą w różnych dziedzinach sportu, a szczególnie w międzyuczelnianych regatach wioślarskich ósemek ze sternikiem na Wiśle.

Zdjęcie szkolne. Trzeci od lewej w górnym rzędzie – Marian Orman

Marian Orman

Pracę zawodową podjął jako asystent w Katedrze Metalografii i Obróbki Termicznej u profesora Władysława Łoskiewicza. W trakcie kampanii wrześniowej służył jako dowódca działonu w Pułku Artylerii Ciężkiej. Jego szlak bojowy rozpoczął się w Krakowie, a zakończył 19 września 1939 roku pod Lublinem, gdzie dostał się do niemieckiej niewoli skąd uciekł po dwóch latach. Był zaangażowany w konspiracyjną działalność Akademii Górniczej współpracując z prof. Łoskiewiczem.

W artykule A. Bolewskiego pt. „Konspiracyjna Działalność Akademii Górniczej w latach 1939-1945” (Kwartalnik Historii Nauki i Techniki 29/3-4 z 1984 r. s. 585-604) wspomniano:

„Konspiracyjna działalność Akademii Górniczej w Krakowie była prowadzona w warunkach dotkliwych strat biologicznych i materialnych. Mimo to zamknęła się korzystnym bilansem w zakresie wychowywania kadr technicznych i przysposabiania młodych pracowników nauki. Zwarta jej organizacja konspiracyjna prawidłowo wyszła z podziemia okupacyjnego i stała się pierwszym w odrodzonym kraju, sprawnym technicznym ośrodkiem akademickim”.

Po wojnie, po kilku latach pracy w Akademii Górniczej przeniósł się do nowo powstałego Biura Budowy Hut Metali Lekkich w Trzebini. W tym okresie opracował technologię produkcji magnezu, jak i wydał rozprawę naukową pod tytułem „Lekkie Metale I Ich Stopy”. Biuro, w którym pracował w pierwszej połowie lat 50. zostało rozwiązane, a opracowana technologia produkcji magnezu została przejęta przez Związek Radziecki.

Marian Orman

W roku 1955 Marian Orman rozpoczął pracę w nowo powołanym Instytucie Metali Nieżelaznych w Gliwicach, gdzie pracował do końca swojej kariery zawodowej. W trakcie tej pracy wydał około dziesięciu książek naukowych, traktujących o technologii aluminium, magnezu i stopach tych metali. Opracował wtedy stop metali, z którego Mennica Polska biła obiegowe monety. Był również autorem kilkunastu publikacji w naukowych czasopismach krajowych i zagranicznych. W tym okresie kilkakrotnie został powołany na biegłego sądowego, gdzie wykorzystywał swoje doświadczenie zawodowe do określania przyczyn wypadków. W roku 1974 dekretem Rady Państwa PRL zastał mianowany profesorem nadzwyczajnym. W trakcie swojej pracy zawodowej otrzymał Złoty Krzyż Zasługi i Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski.

Najważniejsze publikacje naukowe Mariana Ormana: „Wykresy stopów podwójnych metali” (1945, z W. Łoskiewiczem), „Lekkie metale i ich stopy” (1947), „Elektroliza i rafinacja aluminium” (1948, wyj. z pracy „Metalurgia lekkich metali, z A.I. Belâevem), „Podstawy nauki o korozji i ochronie metali” (1952, z G.V. Akimovem), „Metalurgia aluminium (1954, z Z. Orman), „Technologia aluminium i jego stopów” (1955), „Układy równowagi podwójnych stopów metali” (1956, z W. Łoskiewiczem), „Metalografia aluminium” (1957), „Wady wyrobów i półwyrobów z aluminium i jego stopów” (1962, z E. Iwanowem, A. Niedźwiedzką), „Korozja aluminium i jego stopów” (1963, z A. Golian), Aluminium. Poradnik (1967, z L. Appelem).

Był żonaty z prof. Marią Orman, cenioną prof. akademicką. Prof. dr inż. Marian Orman po krótkiej chorobie zmarł 28 marca 1989 w Krakowie. Został pochowany na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie (kwatera VI, rząd 10, miejsce 10).

Książka pt. „Korozja aluminium i jego stopów”