Z fotograficznego portretu Pągowskiej wykonanego w latach 60. patrzy drobna kobieta, o kruczo czarnych, krótko ściętych włosach. Zadziorna i jednocześnie nieprzeciętnie wrażliwa – jak jej obrazy. Zdjęcie wykonano na potrzeby katalogu wystawy w Zachęcie. Wówczas artystka urodzona w 1926 roku cieszyła się największym uznaniem.
Publikację opatrzono wstępem Tadeusza Konwickiego. „Wydaje mi się, że szczególnie ciężko jest malować w naszych czasach. Gwałtowny rytm życia – mnogość wizualnego ruchu, który nas osacza, konkurencja masowych środków przekazu – to wszystko znieczula nas, oślepia, przeszkadza w obcowaniu z płótnem […] zawierającym cały świat nadziei i protestu, światopoglądu, wiary i rezygnacji współczesnego malarza” – pisał autor „Małej apokalipsy”. Te słowa mają w sobie proroctwo.
Nowa figuracja
Nie wiem, gdzie Pągowska zachłysnęła się malarstwem określanym mianem nowej figuracji, czy to lekcje profesora Piotra Potworowskiego, czy może katalogi przywożone z zachodu przez jej męża, Jana Tomaszewskiego wybitnego polskiego grafika. Nic nie zmienia faktu, że poruszała się w stylu wielkich tamtych czasów: Francisa Bacona i Jeana Dubuffeta. Zarazem nie oglądała się chyba na te zjawiska, które dominowały w Polsce tamtych lat. Widzę w niej jeszcze coś, co przyświecało przełomowi lat 60. i 70. To zmęczenie indywidualizmem, wyrażane w filozofii francuskich postmodernistów, zrywach amerykańskich hipisów i w jej obrazach, na których indywidualne rysy postaci tracą na znaczeniu.
O tym, jak bardzo nowoczesne było jej myślenie przekonuję się z miejsca, stając przed pierwszymi obrazami zawieszonymi w Spectra Art Space w Warszawie. Patrzę na „Krzesła III” z 1971 roku i czuję niemal te same emocje, które towarzyszyły mi przed laty. Kształty kobiet są wydobyte lekką, rozwodnioną farbą, Ledwie wybijają się z szarego tła. Głowa zmienia się w abstrakcyjną plamę, a najsilniejszym akcentem pracy są różowe rajstopy. Tyle wystarczy, żeby wzbudzić niepokój. Taki był cel Pągowskiej, która mówiła: „Interesuje mnie błąd, siła obrazu podkreślana jest tym, co niepokoi”.
Teresa Pągowska, ok . 1966 r., fot. Mariusz Szyperko
Fot.: Mariusz Szyperko / PAP
Mistrzyni oszczędnych środków
Widzę to w niemal każdym z obrazów, a tych na wystawie w Fundacji Rodziny Staraków zgromadzono kilkadziesiąt. „Plażę w deszczu” Pągowska malowała w taki sposób, że postać człowieka jest tylko cieniem, brakiem farby, nagim płótnem, a z perspektywy tradycyjnego malarstwa dziurą w obrazie. Obok tych lirycznych przedstawień zawieszono brawurowe obrazy, jak „A propos. Krynolina” namalowany w 1993 r. Namalowany na złamanie karku, jakby niemal 70-letnia wówczas artystka chciała tym obrazem przywalić nam między oczy. Dopiero po chwili dociera do mnie, że dałem się, w najlepszym tego słowa znaczeniu, nabrać. Pągowska była mistrzynią oszczędnych środków. Wystarczyła jej szarość płótna, delikatna biała farba i kilka żwawych pociągnięć płótnem, żeby wywołać burzę. Burzę, która przychodzi tylko wtedy, gdy potrafimy się do niej dostroić. Wyciszyć, przejść przez delikatne i ciche obrazy artystki, żeby w pełni docenić te najbardziej szalone. Tu właśnie sprawdza się proroctwo Konwickiego. Świat szaleje, zalewa nas bodźcami, a mistrzostwo w budowaniu nastroju polega na tym, by z niemal niczego stworzyć wielkie zamieszanie.
Utarły się już porównania Pągowskiej do mistrzów nowej figuracji, ale gdyby spojrzeć na jej obrazy, tak jakby sobie tego życzyła sama artystka, czyli zapominając o notach biograficznych i łatkach, to do głowy mogłyby przyjść inne nazwiska. Helen Frankenthaler, czy Marlen Dumas dziś uznawane za kluczowe dla sztuki XX wieku artystki. Trudno porównywać ich dorobek, konwencje w jakich się poruszały, czy status, ale gdyby powiesić ich płótna w sąsiedztwie, mogłoby się okazać, że łączy je podobne myślenie o tym, jak traktować płótno i jak wiele można osiągnąć, jeśli zaczynamy malować od najdelikatniejszych, najbardziej intymnych pociągnięć pędzlem.
T. Pagowska, ,,Akrobatka”, 2005, kolekcja prywatna ©Filip Pągowski
Fot.: materiały prasowe/Spectra Art Space
Zrozumieć Pągowską
Chciałbym dowiedzieć się, co Pągowska myślała o swoim malarstwie, jak opowiadała o sztuce, czym były dla niej zmagania z materią. Niestety dostępnych informacji o artystce jest jak na lekarstwo. Nowych opracowań jej twórczości nie sposób znaleźć. Opowieść o Pągowskiej jest rwana jak portfolio odkrywanej na nowo Erny Rosenstein.
Ceny jej obrazów rosną i wabią kolekcjonerów, ale co po nich, jeśli Pągowskiej nie zrozumiemy lepiej, to wkrótce może się okazać, że jej twórczość stanie się wygodnym kąskiem dla państwowych instytucji żyjących snem o wielkiej przeszłości. Że jej obrazy trafią do opowieści, w której Pągowska nie chciałaby się znaleźć. Należy się Pągowskiej nowy rozdział, w którym wróci do nas z całą siłą. W końcu ona sama powtarzała – Trzeba szukać czegoś nowego, ja nie chcę być specjalistką, od morza, od kobiet, ja jestem ja, Teresa Pągowska.
Wystawa „Teresa Pągowska. Spectra Art Master”, Spectra Art Space, Warszawa 10 stycznia – 5 czerwca 2022.
Czytaj też: PiS przejęło instytucje kultury. Co w takiej sytuacji mogą zrobić artyści?
Zgłoś naruszenie/Błąd
Pozytywnie
Neutralnie 
Negatywnie
Lubię to!
Super
Ekscytujący 
Ciekawy
Smieszny
Smutny
Wściekły
Przerażony
Szokujący
Wzruszający
Rozczarowany
Zaskoczony
Prawda
Manipulacja
Fake news
Oryginalne źródło ZOBACZ
Dodaj kanał RSS
Musisz być zalogowanym aby zaproponować nowy kanal RSS